GOTIKA
Traje od XII XV veka. Gotiku mozemo tuma iti kao proizvod novog tuma enja sveta, koje se ogleda u nebeskoj i zemaljskoj hijerarhiji sveta. Nestaje strogi dualizam koji je do tad postojao. Materijalni svet je proizvod dobrote stvaranja Boga, a Bog vise ne kaznjava nego prasta.
Goti ka umetnost po inje u Francuskoj, ta nije u Ile-de-Franceu i siri se u celoj Evropi, poznata pod imenom Opus Modernum ili Francigenum (moderan ili francuski rad). Tek u renesansi dobija ime gotika, kao pogrdno ime za stil koji predstavlja poslednje razdoblje srednjevekovnog stvaranja, kao stil manje vredan, varvarski (gotski). Izraz «goti ki» je prvenstveno skovan za stil u arhitekturi, a u arhitekturi se karakteristike ovog stila najlakse raspoznaju i dostizu svoju najvisu manifestaciju. Gotika po inje u arhitekturi. Goti ka umetnost, kao ni jedan stil do tada, ima ta no odre eno mesto i vreme postanka. Javlja se od 1137 1144 godine kada je opat Suger prezi ivao (prosirio i prepravio) opatijsku crkvu u Saint-Denisu, kada je kao savetnik Luja XVI iskovao savez monarhije i crkve i u slavu toga podigao ovu opatiju. Suger je zeleo da ova opatija bude duhovno srediste Francuske, najprestiznjia hodo asni ka crkva, te ziza verskih i rodoljubivih ose anja.
Podela Gotike:
RANA GOTIKA, period od kraja XII do po etka XIII veka
RAZVIJENA GOTIKA, XIII i XIV vek
POZNA (CVETNA) GOTIKA, XV i XVI vek
Gradovi postaju centri umetnosti, ali se umetnost i dalje smatra vidom zanata. Osobine: slobodnija kompozicija, proporcionalnost oblika, javlja se li na nota, osim verskih i profane teme (kalendari, zodija ki znaci, profane li nosti), sadrzaji su humaniji (ro enje Hrista, Poklonjenje mudraca, krunisanje Bogorodice), simboliku zamenjuje naturalizam i realizam.
Goti ka umetnost po inje kao lokalna forma, siri se po celoj Evropi, u XIII veku gubi svoju «uvoznu ar», a regionalne varijante preovla uju, sredinom XIV veka ove varijante imaju jak me usobni uticaj, pa oko 1400. godine gotika predstavlja homogen, internacionalan stil. Ubrzo posle toga ovo jedinstvo se raspada. Italija sa Firencom stvara ranu renesansu, a Flandrija poznu gotiku.
VAJARSTVO
FRANCUSKA
Goti ko vajarstvo traje od 1150 1420. godine. Razvija se iz romani kog vajarstva. Dostiglo vrhunac 1220 1420. godine. Do 1200. godine skulptura je bila strogo vezana za arhitekturu, a u poznoj gotici dolazi do odvajanja skulpture od arhitekture. Vajarstvo ostaje u sastavu arhitekture, ali gubi dekorativni karakter i arhai ne stilizovane forme. Zagovara se trodimenzionalnost.
Stil XIII veka je idealisti ki, odlikuje se vedrinom, plemenitosću i duhovnosću, od XIV veka idealizam zamenjuje zivopisni realizam. Skulptura je bila polihromna, al boje su nestale
Gotski vajani dekor: u okviru portala, prozora, na kapitelima, konzolama i drugo.
Posto je goti ko vajarstvo po elo u Francuskoj, a bilo je ve inom vezano za crkveni dekor, njegov razvoj mozemo pratiti razvojem skulpture na portalima katedrala u Francuskoj.
Upore enje gotskog sa romani kim portalom:
novo ose anje za red, figure kao da stoje mirno
naglasava se simetrija i jasno a, naspram zbijenosti
figure stoje kao samostalni entiteti, te nisu me usobno povezane
figure na dovratnicima su u sustini statue sa sopstvenom osnovom, to je prvi korak ka osvajanju monumjentalne skulpture. Kruti obli asti oblik stuba «pozajmljen» za ljudksu figuru uzrokovao je da ove skulpture budu apstraktnije nego romanske prethodnice, no one ne e dugo odrzati tu nepomi nosti i neprirodnu srazmeru
glave figure na dovratnicima odisu plemenitosću i ove nosću, naglasavaju i realizam goti kog vajarstva
figure na timpanonima me usobno «opste» pogledom ili gestom
Rana faza zrele goti ke skulpture po inje 1195. godine kad su izgra eni novi portali katedrale u Chartresu posle pozara.
Simbioza statue i stuba se razlaze, sirina figure i njihova detaljno obra ena postolja zasenjuju stub. Osa tela je slobodna, blago kriva u obliku slova S. Detalji su ta no odra eni. Figura je ziva, ali ne samo zbog realizma, ve zbog vedre i uravnotezene slike oveka koji taj realizam izrazava.
Vrhunac goti kog klasicizma 1245. g., (na dovratnicima katedrale u Reimsu). Stubovi su totalno potisnuti, izrazenija je krivina ose tela. Dominira profil, ali se radi i anfas. Draperija je bogato naglasena.
Po etkom XIV veka nestaje i poslednji trag klasicizma iz goti ke skulpture. Figura postaje supljikava i apstraktna. Izbo ine su svedene na minimum, pa izgledaju kao linije, a ne kao zapremine. Statua je bestelesna, izvijena, nema vise nikakve veze sa klasi nim kontrapostom. Goti ki realizam je realizam «osobitog», usresre en na pojedinosti, a ne na celinu figure «sladunjava elegancija». Najzna ajnija dela ovog stila su skulpture manjih dimenzija. Statua je sa uvala emocionalnu draz srz goti ke umetnosti. Dela:
Zapadni portal, katedrala u Chartresu 1170 g.
Portal juznog transepta, katedrala u Chartresu 1220 g.
Smrt Bogorodice, timpanon na portalu juznog transepta, Katedrala u Strasbourgu, 1220g.
Blagovesti i Poseta, zapadni portal katedrale u Reimsu, 1225 1245 g.
Melhisadek i Avram, unutrasnji zapadni zid katedrale u Reimsu
Pariska Bogorodica, po etak XIV veka, Notre-Dame, Pariz
Sirenje goti kog vajarstva izvan Francuske posle 1200. godine:
ENGLESKA
Najbogatiji materijal nam pruzaju grobnice, koje nisu unistili borci protivnika katolicizma, koje pokazuju pokojnika u snaznoj akciji palog junaka. Delo:
Grob viteza 1250. godine
NEMA KA
Nema ko vajarstvo je manje bilo vezano za arhitektonski okvir. Najlepsa dela su stvarana za unutrasnjost crkve. To prouzrokuje individualnost i izrazajnu slobodu ve u nego kod Francuza. Unosi se sto ve a emocionalna snaga u skulpturu.
Pred kraj XIII veka dolazi do nove vrste religioznih kipova namenjene za privatne potrebe vernika Andachtsbild. Najkarakteristi niji tip je Pieta (Bogorodica oplakuje Hrista u tragi nom realizmu), odraz mrsavosti i splasnulosti. Dela:
Raspe e, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g., herojski i dramski patos
Judin poljubac, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g.
Ekkeheard i Uta, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g.
Pieta, po etak XIV veka, statua u drvetu, Pokrajinski muzej, Bon
Tek posle 1350. godine javlja se ponovno ose anje za masivnost i zapreminu. Vrhunac je 1400. godine u doba «Me unarodnog stila». Figure postaju toliko velike da guse arhitektonski okvir. Najpoznatiji nosilac ovog stila je Claus Sluter, nizozemac, koji je radio u sluzbi burgundijskog vojvode. Dela:
Portal kartuzijanskog manastira 1393 g., u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter
Mojsijev kladenac 1406 g., Kartuzijanski manastir u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter, remek-delo kasnogoti kog naturalizma, figure su toliko velike da skoro guse arhitektonski okvir
ITALIJA
Goti ka skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od itave Evrope. Skulptura ima o igledan, jako izrazen klasi ni stil. Statue u nisama, kao i reljefi manjih dimenzija, isti u ljudsko saose anje, po emu ovo i jeste goti ka skulptura. U italijanskom goti kom vajarstvu nalazimo i veoma razvijen crkveni mobilijar (predikaonice, horske pregrade, skrinje, nadgrobne spomenike). Najpoznatiji predstavnici su: Nicola Pisano (delovao 1258 1278. godine), Giovanni Pisano (sin), Arnolfo di Cambio.
Tokom druge polovine XIV veka severna Italija prihvata uticaje severno od Alpa, tzv «Me unarodnog stila», gde smo zapazili novo smelo naglasavanje prostornog okvira, mnogo prirodnije ose anje dubine i prvi put posle klasi ne antike dozivljavamo pozadinu plo e, ne kao radnu povrsinu, ve kao prostor iz kojeg izranjaju vajani oblici. Dela:
Mermerna predikaonica, 1259- -1260 g., krstionica Piza, Nicola Pisano
Ro enje Hristovo 1268 g., propovedaonica u katedrali u Sieni, Nicola Pisano
Grobnica kardinala de Brayea, 1282 g., San Domenico, Orivieto, Arnolfo di Cambio
Ro enje Hristovo 1310 g., na mermernoj predikaonici, katedrala Piza, Giovanni Pisano
Madona, 1315 g., mermerna statua, katedrala Prato,
Konjani ka statua Cana Grande della Scala, 1330 g., nadgrobni spomenik, Muzej Verona
SLIKARSTVO 1420 g.)
Za razliku od arhitekture i skulpture goti ko zidno slikarstvo se sporije razvijalo. Do zapostavljanja dolazi iz konstruktivnih razloga arhitekture katedrala skeletni konstruktivni sistem goti kih katedrala nije ostavljao mnogo povrsina za zidne slike
Nasprot zidnom slikarstvu, tehnika vitraza (bojeno staklo) kao sastavnog dela goti ke arhitekture (skeletni sistem je stvorio ogromne prozore) dozivljava puni razvoj, koji poti e iz romanike. U drugoj polovini XII veka vitraz postaje vode a grana slikarstva zamenjuju i iluminirane rukopise.
Vitraz: je tehnika bojenog stakla ra ena ubacivanjem velikog broja komada bojenog stakla izme u olovnih traka. Dakle, nije se slikalo na staklu ve pomo u stakla. Jedino fini detalji su naknadno slikani. Umetnik je sastavljao nacrt, sli no nacrtu za slaganje plo ica mozaika. Prozor uva dvodimenzionalnost, nema pokusaja stvaranja dubine prostora. Kompozicija je apstraktna i monumentalna.
Od 1200 1250 g. je «zlatno doba bojenog stakla». Boje: rubin crvena, nijanse plave, jarko zelena i oker. Kompozicija je velika, kolorit sveden, nema nijansi, ni senke, olovne trake ine crtez
Krajem XIV veka slabi kvalitet vitraza, rade se velike jednobojne sive povrsine stakla, sa malim minijaturama u obojenom staklu. Vise je figura, manje su kompozicije, doslikavaju se elementi, puno je nijansi, ak i do 300.
U XV veku propada vitraz, trazi se trodimenzionalna predstava.
Ve od 1250g. u slikarstvu primat opet preuzimaju iluminirani rukopisi, ali sad ve potpuno pod uticajem vitraza i vajarstva. Figure pokazuju karakteristike elegantnog stila (uticaj skulpture), utan anog i prefinjenog ukusa, zbog kojeg dvorska umetnost Pariza postaje uzor celoj Evropi. Do XIII veka iluminacija rukopisa je usresre ena na pisarnice po manastirima. Figure su ve e, reljefnije, okvir ne gospodari kompozicijom.
Slikarstvo na drvetu, mozaik i zidno slikarsto su tehnike koje nikad nisu uhvatile maha severno od Alpa, za razliku od Italije.
ITALIJA
Krajem XIII veka u Italiji dolazi do eksplozije stvarala ke energije u slikarstvu. Romani ke elemente, koji su se zadrzali u italijanskom slikarstvu, preplavljuje novi talas vizantijskog stila. Ovaj novovizantijski stil, kojeg su Italijani zvali «gr ki manir», se javlja ubrzo posle etvrtog krstaskog rata (1202 1204 g.) i preovla uje do 1300 godine. Veoma je temeljna apsorpcija vizantijske tradicije.
1300 g. goti ki uticaj se prosiruje i na slikarstvo i iz uzajamnog delovanja ovih elemenata javlja se novi revolucionarni stil. Predstavnici:
CENNI DI PEPPI CIMABUE (delovao 1272 1302 g.)
Vodio je firentinsku slikarsku skolu. Ponekad koristi «gr ki manir». Bio je Giottov u itelj. Cimabue je slikar za koga je Giorgio Vasari rekao da je prvi slikar koji je raskinuo sa vizantijskom tradicijom. Poseduje snazan stil, bez kasnovizantijske linearnosti, te jak ose aj za plasti nost i pateti nost. Dela:
Madona na prestolu 1290 g., velika slika na drvetu, gore je zavrsena na zabat
Raspe e Hristovo, pre 1284 g.
GIOTTO DI BONDONE 1337 g.)
Bio je Cimabueov u enik u Firenci. Od po etka je bio veoma blizak «gr kom maniru». Za njega ja 1440 g. Cennino Cennini (firentinac) rekao da je slikarsku umetnost sa grkog preveo na latinski. On je za etnik «ere slikarstva». Dela mu izgledaju zivotno.
Od Cimabua je nasledio smisao za monumentalnost razmera, bio je prvenstveno zidni slikar. Tradicionalnu semu u pogledu prostora i narativih detalj oto je podvrgao korenitom uprosćavanju. Predio, arhitektura su svedeni na minimum. Fresco tehnika, sa ograni enom skalom i intenzitetom boja naglasavaju otvu jednostavnost.
Njegovo delo je snazno i on ini da smo mi u esnici, a ne posmatra i u delu. Oblicima daje snaznu trodimenzionalnost. Zelja mu je da celinu obuhvatimo jednim pogledom. Originalan je i jedan od retkih ljudi u istoriji umetnosti koji je bio radikalni inovator. Kompozicija mu je savrseno uskla ena sa emocionalnom sadrzinom slike. 1334 godina je prekretnica, oto je postavljen na elo radionice pri katedrali u Firenci. Dela:
Oplakivanje Hrista 1306 g., freska, kapela Arena, Padova
Madona na prestolu, 1309 g., slika na drvetu, galerija Uffizi, Firenca
DUCCIO DI BUONINSEGNA 1318 g.)
On je osniva i najslavniji predstavnik Sienske skole. On je siensko slikarstvo preveo sa vizantijske na goti ku tradiciju. Du ovo slikarstvo poseduje sjajnu senzitivnost, uz veli anstvenu upotrebu boje, elegantno oblikovanje i zivahno pripovedanje. U Ducciovim rukama «gr ki manir» nije vise tako uko en, krute uglaste draperije su talasaste i meke, sen enje zlatnim crtama svedeno je ne minimum, a figure su nezno zaobljene. Zadrzao je goti ki element me usobno opstenje figura pogledom. Inovator je, jer je upotrebio novu vrstu slikarskog prostora. Prvi put u istoriji slikarstva uspeo je da dve figure postavi u arhitektonski okvir, tj. da on ne bude iza njih ve da ih sadrzi. Dela:
Madona na prestolu, 1309 g., srednja plo a oltara Maesta, muzej katedrale; Siena
Hristov ualzak u Jerusalim, sa pole ine oltara Maesta
An eo najavljuje Bogorodici Smrt, sa oltara Maesta
SIMONE MARTINI
Du ov naslednik. Dela:
Prestolje mudrosti, 1315 g., Siena, freska
Put do Golgote, 1340 g., slika na drvetu,
PIETRO i AMBROGIO LORENZETTI
Pietro je ostvario da povrsina slike dobije odliku providnog prozora kao u stvarnosti. To je uspio kombinuju i Du ov arhitektonski slikarski prostor i otov vajarski slikarski prostror. Dela:
Ro enje Bogorodice, 1342 g., triptih, Pietro L:
Dobra i zla uprava 1340 g., freska, Siena, Ambrogio L.
FRANCESCO TRAINI
Dela:
Trijumf smrti 1350 g., freska, Piza, Camposanto
Trijumf smrti 1350 g., sinopija, Piza, Camposanto
GOVANNI DA MILANO
Dela:
Pieta, slika na drvetu, 1365 g.
Prve etiri decenije Firenzu i Sienu poga aju niz katastrofa, pa se javljaju nove tema u slikarstvu trijumf smrti. Sinopije su skice crvenom bojom na malteru preko kojih su se slikale freske.
SEVERNO OD ALPA (FLAMANSKO SLIKARSTVO)
U drugoj polovini XIV veka goti ko slikarstvo je bilo odre eno uticajem velikih Italijana. Karakteristi ni su fantasti ni crtezi drolories (lakrdije) na marginama iluminiranih rukopisa. Sadrze niz motiva: fantazija, basna, groteska, sala. 1400 g. vlada «me unaraodni stil». Minijature su glavni vid slikarstva severno od Alpa.
JEAN PUCELLE
Dela:
Blagovesti 1328 g., ra eno u Parizu, delo sa lakrdijama
MELCHIOR BROEDERLAM
Dela:
Sretenje i bekstvo u Egipat 1399 g., slika na drvetu, naivan arhitektonski prostor, li i na ku u za lutke, utan anost modelovanja
BRA A IZ LIMBOURGA
Delo:
Minijature iz kalendarskog molitvenika, Les tres riches heures du Duc de Berry, 1413 1416 godine,
Minijatura Januar, jedini gruoni prizor u enterijeru
Minijatrura Februar, najstariji oredeo sa snegom u istoriji umetnosti
Minijatura Oktobar, tema je sejanje ozimog zita, prikaz goti kog Louvrea, prvi put senke na tlu posle klasi ne antike
GENTILE DA FABRIANO
On je najve i slikar «me unarodnog stila». Dela:
Ro enje Hristovo, slika na drvetu, svetlost gospodari celom slikom, ona je nezavisan inoic, jako sen enje
Poklonjenje mudraca, slika na drvetu
|
