VIZANTIJSKA UMETNOST
395 godine car Teodosije deli Rimsko Carstvo na dva dela: Zapadno Rimsko Carstvo (pad 467 godine) i Isto no Rimsko Carstvo Vizantija (pad 1453 godine).
Vekovne rasprave o primatu u crkvi izme u rimskih papa i carigradskih patrijarha dovodi do crkvenog raskola 1054 godine. Vizantijski carevi su prvo bili svestenici, pa tek onda svetovni vladari.
Vizantijska umetnost (vizanzijski stil, stil carskog dvora u Carigradu) izdvaja se ubrzo posle deobe carstva, ali sve do po etka VI veka tesko ju je razlikovati od ranohrisćanske umetnosti. Iz ranohrisćanske umetnosti ostaje otpor prema vajarstvu, te nema monumentalne skulpture, tako da je zastupljeno samo slikarstvo tj. mozaik, ikona i freska.
Vizantijska umetnost se razvija na gr kom tlu: Mala Azija, Gr ka, Balkan, Italija, ali ona nije nastavak gr ke umetnosti. Vizantijska umetnost je simboli na, edukativna i komemorativna. Osnovne teme s 838e47i u religiozne. Antropomorfizam ovde dobija novi smisao.
Figure su idealizovane, asketizam izraza prigusuje li ne crte, a figure su predmet divljenja i sluze za tuma enje religiozne teme. O i su velike i one su «prozori duse». Figure su visestruko naglasene: kompoziciono, prostorno, dimenzionalno. Postoji disproporcija izme u figure i prostora, figure i pejzaza, koji je namerno smanjen. Ide se ka ortogonalizmu, negira se perspektiva i zastupljena je polihromija.
Simbolika u vizantijskoj umetnosti:
svetlosni zraci usmerena energija Bozije volje
boje: crvena Bozanska energija
bela Bozanska svetlost
crna smrt
zelena mladost i cvetanje
plava ve no, nebesko, transcedentno
hram simboli na pedstava celog kosmosa
Dekor u crkvi: mozaik u gornjem delu hrama, dok se ispod njega spustaju polihromne mermerne plo e. Svaki deo crkve, posto ima odre enu simboliku, ima i specifi nu dekoraciju. Periodi u vizantijskoj umetnosti:
I epoha Zlatno Justinijanovo doba (527 726 godine)
II epoha Ikonoklazma (VIII IX vek)
III epoha doba Makedonske dinastije (IX XI vek), drugo zlatno doba
IV epoha doba vladara Komnena (XI XIII vek)
V epoha Latinsko carstvo (1204 1261 g.), doba Krstaskih ratova
VI epoha epoha Paleologa i kraj vizantijske umetnosti XIII XV vek
Vizantijsko slikarstvo je religiozno i crkveno, ali i raskosno, sve ano, dvorsko. Sluzi i Bogu i vladarima. Vizantijsko slikarstvo je dalo Hrisćanstvu poseban umetni ki izraz. Slika iskazuje Boziju istinu. Ona uti e na mastu vernika dematerijalizacijom. Vizantijsko slikarstvo je spiritualno, prikazivane su li nosti iz Jevan elja. To je umetnost koja negira stvarnost i ne imitira realnost. Izraz duhovnog je vazniji od prikaza telesnog. U vizantijskom stilu dominira kruta hijerarhi nost, mirna sve ana poza i odmeren sve ani gest dvorskog ceremonijala ili crkvenog obreda.
Figura vise lebdi, nego sto stoji ili sedi. Tezi se dvodimenzionalnoj predstavi. Podloga je plava ili zlatna. Predmeti su liseni tezine ili zapremine. Tela su laka i izduzena. Pojedini predmeti su postavljeni u tzv. inverznoj perspektivi, da bi se stvorila dubina prostora, ali se zadrzava utisak iracionalnog. Disk oreola u kompoziciji igra vaznu ulogu.
Forma lica, ruku, nabora, dekoracije i dr. je ustaljena. Glava je ovalna, elo je visoko pamet, nos je dug, usta mala, o i su ogromne i one su «prozori duse». Svaki predmet ima svoju perspektivu i prikazuje se tako da se vidi ono najvaznije. Ljudska figura je osnovni motiv u vizantijskoj umetnosti. Bog otac se nikad ne prikazuje, on se samo evocira. Ako su u kompoziciju uneti arhitektonski elementi ili elementi pejsaza, njihova uloga je da objasne mesto desavanja radnje i oni su odre eni kao dekorativni dodaci. Osnovni vidovi slikarstva:
IKONA je portretna slika Bogorodice, Hrista, svetaca ili predstava scena. Ra ena je na drvenoj plo i prepariranoj gipsnom podlogom u tehnici tempere. Slikani portreti razvili su se u ranom hrisćanstvu iz gr ko-rimskih portreta. Veza sa gr ko-rimskim portretnim slikarstvom nije samo u medijumu enkaustici (tehlika slikanja starih Grka koja se sastojala u tome da se vostane boje putem zagrevanja prenose na osnovu slike, obi no na drvo), nju vidimo i po finoj gradaciji svetlosti i senke. Ikona je izvanredno snazno delo, verovalo se u natprirodno poreklo svetih slika. Najdragocenije su ra ene u tehici mozaika. Sa pravoslavnom verom slikarstv ikona dolazi i na Balkan i Rusiju. Jedna od glavnih tema su 12 velikh praznika iz Jevan elijskog ciklusa. Frontalnost i krupne o i dominiraju nad asketskim telom.
MOZAIK se radi utiskivanjem malih kockica bojenog stakla u svez malter i uglavnom se nalazi u gornjim delovima hrama.
FRESKA je slika na vlaznom, polusuvom i suvom malteru. Pokriva velike povrsine u unutrasnjosti hrama. Jeftina je tehika, a u vizantijskoj umetnosti je malo ima.
Posto u vizantijskoj umetnosti nema monumentalnog vajarstva,a statue velikih razmera izumrle su sa poslednjim carskim portretima, vajarstvo je ograni eno na arhitektonske ornamente i reljefe manjih razmera, naro ito u slonova i i metalu.
I epoha
Za vreme vladavine Justinijana 527 565 g. najvise se radi mozaik, dok se ikonografija tek za inje. Figure su neobi no tanke i visoke, tela izgledaju sposobna samo za ceremonijalne spore pokrete. Svaki nagovestaj pokreta je isklju en. Ode a je prikazana u raskosnim sarama.
II epoha
Po inje carskim ediktom,izdao Lav III, 726 godine kojim su zabranjene religiozne slike. Borba je trajala 100 godina. Postojala su dva tabora:
Ikonoborci zeleli su ograni iti umetnost na apstraktne simbole, na biljne i zivotinjske oblike, elemente su crpili iz helenisti kog dekora i savremene ornamentike islamskog istoka.
Ikonofili podrzavali su izradu ikona.
III epoha
843 godine pobe uju ikonofili. Ova epoha je bila drugo zlatno doba vizantijske umetnosti. Dolazi do obnavljanja svetovne umetnosti, kao i poznih klasi nih motiva. Najlepsa dela odlikuju se klasicizmom koji je skladno sajedinjen sa duhovnim idealom ljudske lepote. Kompozicija je uravnotezena i jasna. Najzna ajniji vid klasi nog nasle a je emocionalan, to je onaj plemeniti patos izrazen gestovima i izrazima lica. Najve e ostvarenje II zlatnog doba je unosenje samilosne crte u crkvenu umetnost.
IV epoha
- je period vrhunca u slikarstvu. Glavni elemenat stila je linearna arabeska,ornament na arapski na in. Figure su izrazito izduzene i vitke. Kompozicje su velike sa vise figura datim u sirokim potezima.
V epoha
Zapo inje padom Carigrada u toku IV Krstaskog rata. Period stagnacije u umetnosti. Li-nearni stil se zamenjuje plasti nim stilom, ve a je monumentalnost. Izbegava se dekorativnost
VI epoha
Izrazito narativan period. Zbog slabljenja i osiromasenja carstva freske se vise rade. Javlja se nagomilavanje novih ikonografskih tema. Naglasena je inverzna perspektiva. Kompozicije su manje. Figure su plasti nije, naglasava se pokret, draperija je esto pokrenuta radi poja avanja dramati nosti prikazivanja. Vise je boja i detalja, nema monumentalmosti.dela:
Justinijan sa pratnjom, mozaik, 547 g., crkva S. Vitale, Ravena
Carica Teodora sa pratnjom, mozaik, 547 g., crkva S. Vitale, Ravena
Bogorodica, enkaustika na drvetu, crkva Sta Francesca Romana, Rim, VI VII vek
Unutrasnjost apside u crkvi S. Apollinare in Classe, Ravena, 533 549 g.
Mozaik na kupoli, manastirska crkva u Dafni, Gr ka, XI vek
Prizori iz Knjige Postanja, mozaik, 1200 g., katedrala Sv. Marka, Venecija
Anastazis, freska, 1310 1320 g., crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad
Starozavetna Trojica, ikona, 1410 1420 g., Andrej Rubljov
Bogorodica na prestolu, XIII vek, ikona
|
