VENTSPILS AUGSTSKOLA

Ekonomikas nodaïa

KURSA DARBS

Uzòçmçjdarbîbâ

Uzòçmuma dibinâðana

Ventspils 1998

S A T U R S

Lpp

Ievads........................... 3

Uzòçmuma dibinâðanas apsvçrumi ..................3

Uzòçmuma dibinâðana: risks un iespçjas...........3

Paspârbaude.......................5

Bankrota iespçja.......................5

Uzòçmuma vides analîze...................7

Finansçðana......................13

Uzòçmçjdarbîbas formas.................14

Uzòçmuma dibinâðanas process.................16

Secinâjumi ........................18

Izmantotâs literatûras un avotu saraksts.............19

Ievads.

Gatavîba , bût patstâvîgam un uzòemties atbildîbu ir manâmi pieaugusi. To pierâda arî lielais jauno uzòçmçju un, diemþçl, arî maksâtnespçjîgo uzòçmumu skaits. Taèu neskatoties uz to, ka pçrn jaundibinâmo uzòçmumu skaits ir sarucis, pçrn reìistrçti tikai 8773 uzòçmumi, vçl aizvien ir daudzi cilvçki, kuri grib dibinât savu uzòçmumu un kuri to dibina. Tieði tâpçc, ka ðis jaundibinâmo uzòçmumu skaits vçl joprojâm ir tik liels, autors uzskata par nepiecieðamu dot jums zinâmu priekðstatu par to, kas bûtu jâòem vçrâ dibinot jaunu uzòçmumu.

Sajâ kursa darbâ, autors ir apskatîjis vairâkus apsvçrumus, kurus ir nepieciesams òemt vçrâ, ja jûs vçlaties dibinât jaunu uzòçmumu. Diemþçl, ierobeþoto lappuðu dçï autors nevar dot plaðâku ieskatu tieði par uzòçmuma dibinâðanas procesu un vairâkiem juridiskiem priekðnoteikumiem, kuri ir nepieciesami jaunu uzòçmumu dibinot.

Tâ vien ðíiet, ka runa visu laiku iet par uzòçmumu. Kas tad îsti ir uzòçmums? "Uzòçmums ir juridiska 848i88i persona, ko izveido uzòçmçjs uzòçmçjdarbîbas veikðanai, noðíirot tai sava îpaðuma daïu; tehniska, sociâla, ekonomiska, ar apkârtçjo vidi saistîta vienîba, kas raþo preces un sniedz pakalpojumus apmierinot sabiedrîbas vajadzîbas; saimnieciska vienîba, kas patstâvîgi lemj, darbojas un riskç ar savu mantu."(10 )"Juridiskâ persona ir organizâcija, kam ir atseviðía manta un kas savâ vârdâ var iegût mantiskas un nemantiskas tiesîbas un uzòemties pienâkumus un var bût prasîtâja vai atbildçtâja tiesâ vai ðíîrçjtiesâ." (6,26) "Uzòçmçjdarbîba - ilgstoða vai sistemâtiska saimnieciska darbîba (jebkura darbîba, ko veic daþâdas personas par atlîdzîbu) - nolûkâ gût peïòu."(10) Nav peïòas, nav uzòçmçjdarbîbas.

Uzòçmuma dibinâðanas apsvçrumi.

Uzòçmuma dibinâðana: risks un iespçjas.

Pçc uzòçmuma definîcijas, mçs ïoti labi saprotam, ka uzòçmums nav vis vienkârða, bet gan ïoti sareþìîta vienîba. Bet kas tad ir par iemeslu tam, kas liek cilvçkiem dibinât jaunu uzòçmumu? Kâpçc cilvçki vçlas nokïût aci pret aci ar ðo ïoti sareþìîto vienîbu? Bieþi vien tâ ir ideja, kurai ir kâds noteikts mçríis vai nolûks. Parastais mçríis cilvçku dzîvç ir iegût pçc iespçjas vairâk naudu, jo katrs zina, kas maksâ - tas pasûta mûziku, un autors domâ, ka lasîtâju starpâ nebûtu neviena tâda cilvçka, kas atteiktos no "kâdas èupiòas naudas". Uzòçmums ir ideâla vieta, kur var dabût ðo naudu, vai precîzâk bûtu teikts, gût peïòu. Kâ tad îsti rodas idejas? Idejas var rasties un arî rodas daþâdi:

"Idejas rodas spontâni, kad indivîds nonâcis labvçlîgos apstâkïos.

Idejas rodas tikai vienreizçjos apstâkïos, kuriem netiekot izmantotiem, idejas pazûd uz visiem laikiem.

Idejas rodas pakâpeniski. Konkrçtos apstâkïos kâda persona rod ideju, vçl ne visai konkrçtu, lai tûlît varçtu sâkt uzòçmçjdarbîbu."(9,83)

Parasti ideja tiek labi pârdomâta un izanalizçta un tikai tad, kad ir apsvçrti visi plusi un mînusi, tâs autors sâk domât par idejas îstenoðanu. Ðîs pârdomas un analîze, kuru jûs veicat, vajadzçtu pârliecinât netikai jûs paðus, bet arî jûsu kreditorus un biznesa partnerus. Kâ tad îsti var izanalizçt idejas? No sâkuma vajadzçtu sîki un konkrçti izklâstît savu ideju jûsu biznesa partneriem, un tikai tad, kad visi ir piekrituði tam, ka tâ ir ideâla ideja, ka tas ir kaut kas vienreizçjs, tad jûs varat "íerties klât" pie tirgus novçrtçðanas. Pievçrsiet uzmanîbu arî tam, kâdas bûs izredzes jûsu uzòçmumam nâkotnç. Par vienu no pçdçjiem posmiem idejas analîzes procesâ var kïût sava produkta, pakalpojuma vai servisa nostâdîðana pretstatâ konkurencei, kas var jums palîdzçt novçrtçt jûsu izredzes. Parasti ðâda ideju analîze noved pie plânotâ iznâkuma.

Nav grûti izprast, ka pie tik liela problçmu klâsta, uzòçmçjam ir ïoti svarîgas viòa paða zinâðanas un arî profesionâïa padoms, jo tikai maza kïûda vai arî neprecizitâte uzòçmuma dibinâðanâ var novest pie neatgriezeniska procesa jau uzòçmuma pastâvçðanas laikâ, kas noved pie uzòçmuma maksâtnespçjas. Bieþi vien laicîgs padoms var novçrst vai vismaz mazinât ðo kïûdu. Taèu neskatoties uz lielo riska pakâpi, cilvçki vçlas bût patstâvîgi un tas ir arî pats par sevi saprotams, jo alga divâs darbavietâs nu nekâdi nav salîdzinâma ar naudu, ko saòem uzòçmuma îpaðnieks. Beidzot tu vari bût pats sev priekðnieks, arî par atlaiðanu vairs nav jâbaidâs. Tiesa gan, ka uzòçmuma îpaðniekam papildus nâk liela riska pakâpe un neziòa vai viss izdosies. Arî augstskolu absolventi ne visai bieþi paði dibina savu uzòçmumu, Vâcijâ tikai 10% no augstskolu absolventiem dibina savu uzòçmumu un arî tad tikai pçc 10 gadu darba pieredzes, tomçr cilvçki riskç un iemesls ir viens - gût peïòu.

Paspârbaude.

Uzòçmuma panâkumus vispirms jau paredz uzòçmçja personîgâs îpaðîbas, kuras uzòçmçjam vajadzçtu paðkritiski novçrtçt un pârbaudît. Cilvçks kurð lçmumus atstâj labprât cita ziòâ un kurð baidâs no riska un atbildîbas, taèu labprât izpilda pavçles - dari tâ un ðitâ, vajadzçtu vçlreiz visu labi apdomât. Tipiskie uzòçmçja vârdi skan, "dinamisks, aktîvs, paðpârliecinâts, noslçgts, labprât riskç, kontaktçjas ar citiem, u.t.t"(4) Paðpârbaudç jums bieþi vien var palîdzçt tests, kuru ir ïoti, ïoti daudz un atrodami visdaþâdâkajâs literatûrâs.

Bankrota iespçja.

Uzòçmumi ne tikai dibinâs, bet arî likvidçjas: Latvijâ lîdz 1998. gadam ir likvidçti 13814 uzòçmumi jeb 11% no reìistrçto uzòçmumu kopskaita. Tuvâko mçneðu laikâ paredzçts likvidçt vçl apmçram 10 000 statûtkapitâlu lîdz 2000 Ls nepalielinâjuðo sabiedrîbu ar ierobeþotu atbildîbu, taèu sis process kavçjas, jo nav saòemti nodokïu administrâcijas atzinumi par likvidçjamâm sabiedrîbâm ar ierobeþotu atbildîbu - vai tâs nav parâdâ valstij Pagaidâm visvairâk tiek likvidçti 1992. gadâ reìistrçtie uzòçmumi, lielâkâ likvidâcija bija 1997. gadâ, it îpaði decembrî kad tika likvidçti 7823 uzòçmumi, no tiem sesi 1997. gadâ dibinâtie uzòçmumi."(7)

Kas tad kalpo par iemeslu tam, ka tik daudz uzòçmumi bankrotç? Òemot vçrâ Vâcijas pieredzi nâkas secinât, ka 68% no uzòçmumiem, kuri bankrotç, ir problçmas ar kapitâla atdeves aprçíinu, îpaði îslaicîgâs saistîbas atmaksas spçjas bieþi vien tiek pârvçrtçtas, kas noved pie tâ, ka uzòçmums vairs nevar atmaksât visas savas saistîbas. Kâ nâkoðo minçsim to, ka jaunie uzòçmçji pçrkot kâdu uzòçmumu, bieþi vien pârvçrtç uzòçmuma vçrtîbu. Pçc autora pieredzes ir gadîjies, kad autors uzòçmuma vçrtîbu ir pârvçrtçjis 20 reizes (par 2000%), tâpçc autors iesaka netaupît naudu un likt jûsu potenciâlo uzòçmumu novçrtçt ekspertam. Arî informâcijas deficîts spçlç lielu lomu. Detalizçtas tirgus zinâðanas, informâcija par atraðanâs vietu un ziòas par konkurentiem reti kad ir pieejamas topoðajiem uzòçmuma îpasniekiem, tâpçc silti bûtu ieteicams jaunajiem uzòçmçjiem padoms, kuru var iegût pie speciâlista vai arî uzòçmçjdarbîbas atbalsta centrâ (diemþçl gan par maksu). Labs padoms varçtu novçrst informâcijas trûkumu un palîdzçtu izbçgt no maksâtnespçjas procesa. Bieþi pietrûkst arî profesionâlâs izglîtîbas un plânoðanas prasmes, kura arî ir svarîgs faktors. Vâcijâ 30% uzòçmumu bankrotç, jo trûkst plânoðanas un ne jau bez iemesla. Gadâs arî ìimenes problçmas, jo ne katrâ ìimenç tiek akceptçta 12 stundu darbadiena, kas zinâmi ierobeþo ìimenes dzîvi. Liela loma ir arî uzòçmuma izmaksu novçrtçðanai, kur uzòçmçjs ïoti âtri var kïûdîties, kas noved bieþi vien pie tâ, ka uzòçmums vairs nevar segt fiksçtâs izmaksas (piemçram, nomas maksa), kreditori sâk pieprasît atpakaï kredîtus, kas noved pie uzòçmuma îpaðuma pârdoðanas, un uzòçmuma bankrots ir ieprogrammçts. Lai tâda situâcija nerastos arî jums, uzòçmumu vajadzçtu nodroðinât ar pietiekoðu paðkapitâlu, lai îslaicîgâs saistîbas varçtu segt no paða kapitâla.

Vçl daþu iemeslu uzskaitîjums, kas var novest pie bankrota:

pircçju izturçðanâs maiòa;

paaugstinâjuðâs ir procentu likmes;

eksports atgrieþas atpakaï;

iegâdes cenu pieaugums;

Tâdus un arî citus iemeslus uzòçmçjam bûtu jânovçrð un ar tiem arî jârçíinâs, lai iespçja, kad uzòçmums var bankrotçt bûtu tik maza cik iespçjams.

Uzòçmuma vides analîze.

"Jebkura raþoðanas sfçra funkcionç noteiktâ vidç - neveiksmes, videi pielâgojoties, var kïût par uzòçmçjdarbîbas neveiksmçm."(9,12) Uzòçmçjam ir jâpârzina uzòçmçjdarbîbas vide, jo pretçjâ gadîjumâ uzòçmçjs dzîvo kâ pa miglu. Kas tad îsti ir uzòçmçjdarbîbas vide? Uzòçmçjdarbîbas vide ir "objektîva realitâte; no cilvçka gribas neatkarîgu saimniecisku, juridisku, administratîvu, ekoloìisko, demogrâfisko un citu nosacîjumu un procesu reâla eksistence; aktîvu saimniekoðanas subjektu, objektu, procesu un spçku kopums, kas pastâv reâlâ îstenîbâ neatkarîgi no cilvçku gribas."(10) Izsíir uzòçmçjdarbîbas mikro un makro vidi. Viens no svarîgâkiem uzdevumiem jaunam uzòçmçjam ir tirgus analîze. Esoðajiem uzòçmumiem ir zinâmas priekðrocîbas, jo viòi pârzina tirgu un laika gaitâ ir atraduði savu optimâlo sortimentu un viòi ir gatavi padarît iesâcçju dzîvi grûtâku. "Sortiments - daþâda veida, lieluma vai daþâdu ðíiròu viendabîgu izstrâdâjumu kopums; preèu (izstrâdâjumu) daþâdîba. Produkcijas sortiments ir saimniecîbas nozares vai uzòçmuma raþotâs produkcijas atseviðíu veidu vai nosaukumu kopums. Tas raksturo produkciju pçc tâs kvalitâtes, lieluma un citâm pazîmçm. Konkrçtu izstrâdâjumu grupa sortimentu regulç atbilstoði standarti un tehniskie noteikumi. Preèu sortiments ir viendabîgas daþâda veida, lieluma un ðíirnes preces tirdzniecîbas uzòçmumâ." (10)Tâ kâ cîòa par vietu tirgû ir smaga, sareþìîta un daþreiz pat bîstama, tad klientam vajadzçtu skaidri redzçt atðíirîbu starp jûsu un konkurences produktu, piemçram, preces iesaiòojums, cena, kvalitâte u.t.t . Tâpçc ir ieteicams izpçtît tirgu, kâ arî sekot lîdzi konkurences darbîbai tirgû. "Izdarot pircçju analîzi, jâpievçrð uzmanîba klientu vçlmçm attiecîbâ uz uzòçmuma piedâvâto preci vai pakalpojumiem. Tikai pçc tam var sâkt plânot un raþot konkrçtu produkciju un tâs daudzumu."(9,97) Tirgus varbût tikai tad lîdz galam izpçtîts, kad mçs zinâm pircçju izturçðanos. Vispârçju informâciju, kâ arî konkrçtus skaitïus mçs varam uzzinât no statistikas komitejas, uzòçmuma reìistra vai arî internetâ lursoft datu bâzç https://www.lursoft.lv/). Kâpçc mums ir izdevîgi izmantot ðîs datu bâzes? "Tiklîdz sadarbîba kïûst plaðâka un jâpiesaista jauni partneri, labâk ieskatîties datu bâzç. Jânoskaidro, vai uzòçmums tik tiesâm ir reìistrçts, vai nav bankrotçjis, un ja tas ir likvidçts, uzòçmçjus var interesçt personas, kurâm bija paraksta tiesîbas, îpaðnieki un valdes locekïi, jo var bût tâ, ka uzòçmums paòçmis kredîtu un pçc tam pazudis vai bankrotçjis un likvidçts, bet îpaðnieki un amatpersonas parâdâs atkal jaunâs uzòçmçjsabiedrîbâs." (7) Konkurenci vajadzçtu izanalizçt pçc sekojoðiem norâdîjumiem:

konkurences lielums, skaits;

noieta ceïi;

attiecîbas ar jûsu klientiem;

kâdas ir konkurentu attiecîbas savâ starpâ (var izrâdieties, ka visi jûsu konkurenti ir sadarbîbas partneri);

attiecîbas ar jûsu piegâdâtâjiem;

cenas un sortimenta politika;

tagadçjâ tirgus daïa.

Jâòem vçrâ, ka konkurences uzvedîba tirgû var strauji mainîties sakarâ ar jûsu parâdîðanos tirgû, var mainîties cenas, sortiments un var bût citas konkurences aktivitâtes, lai saglabâtu savu tirgus daïu.

Tagad mçs labi izprotam, cik liela nozîme ir tirgus analîzei. Ðinî grûtajâ darbâ mums ïoti labi var palîdzçt mârketings jeb tirgvedîba un autors jums iesaka nekâdâ gadîjumâ netaupît naudu uz tirgvedîbas rçíina. Kas tad îsti ir tirgvedîba (mârketings)? "Tirgvedîba-

uzòçmçja domâðanas, lemðanas un darbîbas ievirze, kas orientçta uz patçrçtâju maksâtspçjîgâ preèu un pakalpojuma pieprasîjuma apmierinâðanu un kas balstâs uz vispusîgu un sistemâtisku tirgus procesu izpçti;

uzòçmçjdarbîbas rezultâtu izpçte, prognozçðana un plânoðana;

uzòçmuma vadîðanas koncepcija - sistçmâ apkopoti uzskati par uzòçmçjdarbîbas mikro- un makrovides novçroðanu un apjçgðanu (uzvedîbas aspekts), tirgus plânveida pçtîðanu (informâcijas aspekts); aktîvu tirgus ietekmçðanu, mçrítiecîgu un saskaòoti izmantojot daþâdus lîdzekïus un instrumentus (organizçtas darbîbas aspekts), apzinâti sakârtojot tirgus ietekmçðanas pasâkumus (segmentçðanas aspekts), lietpratîgi vadot tirgvedîbu un pârkârtojot uzòçmuma vadîðanu atbilstoði tirgvedîbas atziòâm un prasîbâm (vadîðanas aspekts);

cilvçku darbîbas veids, kura mçríis ir apmierinât vçlmes un vajadzîbas maiòas ceïâ." (10)

Tirgvedîbas koncepcijas atziòas:

atrodi vajadzîbas un apmierini tâs;

izgatavo to, ko var pârdot, nevis centies pârdot to, ko var izgatavot;

mîli pircçju un nevis preci u.c.

Ko tiesi dod tirgvedîba jaunam uzòçmçjam? Ar tirgvedîbas palîdzîbu jau- nais uzòçmçjs cenðas iegût daþâdas priekðrocîbas sûrâ cîòâ ar konkurentiem, kas, protams, var novest pie jûsu klienta skaita palielinâðanâs, bet lîdz ar to jûs atòemsiet daïu klientu saviem konkurentiem, kuri noteikti nevçlçsies to un tâpçc centîsies jums likt visâdus ðíçrðïus. Kâdas tad ir tirgvedîbas aktivitâtes?

Vispirms tâ jau ir produkta politika:

"produkta- un sortimenta politika;

kâdas ir konkurentu produkta priekðrocîbas?

kâdus papildus produktus iekïauj savâ sortimentâ konkurence (sortimenta vai sistçmas priekðrocîbas)?

kâdi sortimenta apjomi ir jûsu konkurentiem?

kâda ir jûsu konkurentu produkta/pakalpojuma reputâcija?

vai sie produkti/pakalpojumi ir salîdzinâmi?" (11,23)

Kâ nâkoðo minçsim noieta politiku. Ar to mçs saprotam noieta (realizâcijas) ceïa izvçli, izðíir tieðo un netieðo. Vispâr noieta ceïð ir preèu virzîba no raþotâja lîdz pircçjam (patçrçtâjam). Tieðais ceïð ir tad, ja raþotâjs savu saraþoto preci pârdod uzreiz kâdam uzòçmumam vai pircçjam. Netieðais - kad preces ceïâ ir kâds starpnieks kâ arî vairum- un mazumtirdzniecîbas uzòçmumi. "Starpnieks (mâkleris) - persona, kura profesionâli uzòemas citu personu labâ starpniecîbas lîgumu slçgðanu par preèu vai vçrtspapîru pirkðanu vai pârdoðanu, par apdroðinâjumiem, preèu pârvadâðanu, kuìu nomu vai citiem darîjumiem un komercattiecîbâm."(10)

Pie noieta politikas minçsim vçl pârdoðanas tehniku (atlaides) kâ arî piegâdâtâju izvçli.

Komunikâciju politika. "Komunikâcija ir informâcijas divpusçja apmaiòa, kura nodroðina savstarpçju sapraðanos." (8,99) Ðîs politikas instruments ir reklâma, kas padara potenciâlos un jau esoðos klientus aktîvâkus. Komunikâcijas politika palîdz apmierinât un daþreiz arî rada cilvçka vçlmes, paskaidrojot cilvçkam, kad bez tâ viòð nevar nemaz dzîvot.

Nâkoðais svarîgais posms ir pareiza uzòçmuma atraðanâs vietas izvçle. Kad ir izpçtîts tirgus, konkurence, piegâdâtâji un klienti mçs droði varam "íerties klât" pie uzòçmuma atraðanâs vietas analîzes un beigâs arî pie izvçles.

Atrasanâs vietas izvçle ir izvçle ar ilgu iedarbîbas laiku vçlâkâ periodâ. Katrai atraðanâs vietai bûs savi izdevumi ( îre, transporta pakalpojumi, u.c.), tâpçc uzòçmçjam ir jâbût spçjîgam izvçlçties starp daudzâm alternatîvâ optimâlâko.

"Alternatîva - (lat. alter - viens no diviem) - nepiecieðamîba izvçlçties starp divâm vai vairâkâm iespçjâm, kas viena otru izslçdz." (10)

"Jebkuru lçmumu pieòemot, jârespektç uzòçmuma attîstîbas perspektîva, transporta iespçjas, komunikâcijas u.c., lai lçmums kurð agrâk ir bijis veiksmîgs, nepârvçrstos tâ pretstatâ."(9,88) Kâ tad îsti lai izlemj, kur atradîsies jûsu nâkoðais uzòçmums? Ðî problçma ir viegli atrisinâma tad, ja jûs pâròemat jau esoðu uzòçmumu vai jûs izvçle saistâs ar to, ka jûsu topoðais uzòçmums atradîsies tuvu jûsu dzîvesvietai, bet, ja jûs vçlaties uzsâkt uzòçmçjdarbîbu, piemçram, pavisam citâ novadâ, tad ðî problçma kïûst daudz nopietnâka. Ko darît? Latvijas literatûrâ tiek minçti ðâdi izvçles ietekmçjosi faktori:

"izejvielu iegâdes vietas tuvums;

darbaspçka orientâcija;

zemes iepirksanas vai nomâðanas iespçjas;

transporta sistçma un transporta izmaksas;

preèu noiets, pircçji;

infrastruktûra, komunikâcijas;

citu radniecîgu uzòçmumu atraðanâs apkârtne, konkurence."(9,89)

Tagad par katru no siem faktoriem nedaudz tuvâk. Izejvielu iegâdes vietas tuvums - daþi uzòçmçji ir jau izrçíinâjuði, ka izejvielu iegâde, uzglabâðana iesaiòoðana veido gandrîz pusi no preèu izmaksas, tâpçc, ja jûs dibinâsiet uzòçmumu izejvielu un materiâlu tuvumâ jûsu izmaksas samazinâsies. Darbaspçka orientâcija - jums ir jâzina kâds ir attiecîgâs atraðanâs vietas darbaspçks. Ja jums vajag daudz cilvçkus, bet izglîtîbas lîmenim nav bûtiska loma, tad jûs noteikti dibinâsiet uzòçmumu, kur ir lçts darbaspçks, taèu, ja jums vajag jau profesionâïus, lietpratçjus, tad jûs jau skatîsieties, vai ðajâ vietâ jûs varçsiet sakomplektçt tik daudz augstas klases speciâlistus. Zemes iepirksanas vai nomâðanas iespçjas - jûs noteikti paskatîsieties, vai ir izdevîgâk pirkt vai nomât zemi, jo, ja jûs zemi nomâjat jums nav jâmaksâ îpaðuma nodoklis.

Transporta sistçma un transporta izmaksas - ir ïoti svarîgi zinât, vai jûsu uzòçmums atradîsies satiksmes mezglu centrâ un kâdi transporta lîdzekïi jums bûs pieejami. Teiksim, jûsu uzòçmums atrodas labâ vietâ viss ir labi, bet, lai preci nogâdâtu lîdz pircçjam, jûs izmantojat tikai savas smagâs automasînas, jo alternatîva varianta nav. Viss it kâ ir labi, taèu vienu dienu automasîna saplîst un, ja jûs raþojat teiksim maizi, tad jûsu saraþotâ produkcija vairs nav lietojama. Preèu noiets, pircçji - pieòemsim, ka jûs esat nolçmis celt piena pârstrâdes rûpnîcu Rçzeknç, darbaspçks ir, jo tur atrodas skola, kas sagatavo piena pârstrâdes speciâlistus, vieta arî ir laba, jo pienu mums piegâdâs no apkârtnes, tâtad izejvielu izmaksas nav lielas, transporta pakalpojumi mûs apmierina, jo daudz alternatîvu, taèu pienu mçs esam nolçmuði eksportçt uz Lietuvu (Klaipçdu). Izmaksas bûs ïoti lielas un mçs sâksim domât, vai nav labâk uzòçmumu novietot Kurzemç un tuvâk Lietuvas robeþai. Infrastruktûra, komunikâcijas - svarîgs uzòçmumam ir ûdens, elektrîba, gâze arî kanalizâcija. Ja apkârtnç tâdas nav, tad ir jârçíinâs ar papildus izdevumiem. Citu radniecîgu uzòçmumu atraðanâs apkârtnç, konkurence - parasti mçs nenovçrtçjam konkurenci, jo domâjam ka esam labâki, gudrâki, taèu aizmirstam, ka konkurenti sajâ jomâ jau darbojas un pârzina tirgu, pircçju vajadzîbas. Tâpçc konkurentu atraðanâs jûsu iecerçtajâ rajonâ nav vçlama.

Vâcijas literatûrâ var atrast pat mehânismu, kâ izðíirties starp vairâkâm atrasanâs vietâm. Viòi iesaka sastâdît tabulu un blakus pierakstît pçc 100 punktu sistçmas, cik ir svarîgs jûsu izvçlçtais kritçrijs. Tad iedot attiecîgi katras atraðanâs vietas kritçrijam novçrtçjumu pçc 5 punktu sistçmas (1-slikti, 5- ideâli). Lai tas bûtu nedaudz skaidrâk, izskatîsim vienu piemçru. Piemçram, mums ir divas izvçles. Pirmâ atraðanâs vieta un otrâ. Jûs dodat vçrtçjumu katram jûsu izvçlçtajam kritçrijam pçc 100 punktu sistçmas. Piemçram, izejvielu iegâdes vietas tuvums jums ir svarîgs, teiksim, kâdi 80 punkti, darbaspçka orientâcija mazâk, jo jums nevajadzçs kvalificçtu darbaspçku ,teiksim, 40 punkti, zemes iepirkðanas vai nomâðanas iespçjas - 20 punkti, transporta sistçma un transporta izmaksas - 75 punkti, preèu noiets, pircçji - 90 punkti, infrastruktûra, komunikâcijas - 45 punkti, citu radniecîgu uzòçmumu atraðanâs apkârtne, konkurence - 65 punkti.

tabula 1.

Atrasanâs vietas izvçle

Tâtad izvçle ir pirmâ atraðanâs vieta.

Jaunam uzòçmçjam ir svarîgi òemt vçrâ visus ðos aspektus un "samest viòus visu vienâ katlâ un izvârît zupu", bet nevis no kaut kâ pa biðíiòam un beigâs nekâ.

Finansçðana.

"Finansçðana - uzòçmuma apgâdâðana ar naudas lîdzekïiem (kapitâlu), izmantojot paðu avotus (paðfinansçðana) un piesaistot sveðu kapitâlu (kredîts, vçrtspapîru emisijas u.c.)" (10). Kas tad îsti ir kapitâls? "Kapitâls - (lat. capitalis galvenais) mantisko (raþoðanas preces no autora) un nemantisko (izgudrojumi, licences, vçrtspapîri u.c.- no autora) lietu kopums, kuram var noteikt cenu un kuru izmanto uzòçmçjdarbîbâ." (10) Izðíir paða kapitâlu un aizòemto kapitâlu. "Paða kapitâls - lîdzekïi kurus uzòçmuma dalîbnieki uz neierobeþotu laiku bez atlîdzas nodod uzòçmuma rîcîbâ, kâ arî uzòçmuma darbîbas rezultâtâ iegûtais lîdzekïu pieaugums (peïòa). Paðu kapitâla svarîgâkâs sastâvdaïas ir akciju vai daïu kapitâls, pamatkapitâls, akciju emisiju uzcenojums, rezerves un nesadalîtâ peïòa. Aizòemtais kapitâls - uzòçmuma saimniecisko lîdzekïu (aktîvu) finansçðanas avots, kas veidojas, piesaistot citu fizisko un juridisko personu (piem., banku) naudas lîdzekïus aizòçmumu un daþâdu parâdsaistîbu veidâ".(10) Parasti jaunam uzòçmuma dibinâtâjam par bâzi kalpo viòa paða kapitâls, vismaz uzòçmuma sâkuma stadijâ, jo vairâk paða kapitâls sâkumâ, jo lielâkas bûs uzòçmumam prieksrocîbas uzòçmçjdarbîbu uzsâkot. Daþiem dibinot uzòçmumu ir jau noteikts pat minimâlais kapitâls, piemçram, tâdai uzòçmçjdarbîbas formai kâ sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu tas ir 2000 lati. Pasa kapitâlam ir diezgan liela loma arî tad, kad jûs vçlçsieties iegût kredîtu, jo jaunu uzòçmçju, kurð iepriekð vçl nav nodarbojies ar uzòçmçjdarbîbu, var vçrtçt tikai pçc tâ, cik lielâ mçrâ viòa uzòçmums ir nodroðinâts ar paða kapitâlu, pçc kura tad attiecîgi bankas izlems pieðíirt kredîtu vai nç. "Kredîts - naudas vai preèu aizdevums, kas atmaksâjams ar noteiktu procentu." (1,415) Taèu pasu kapitâls nekâdâ ziòâ nenozîmç tikai naudu, pie tâ var pieskaitît arî automaðînas, mâjas u.c. Parasti uzòçmçjs zina, cik viòam vajadzçs kapitâlu, lai uzsâktu uzòçmçjdarbîbu un tâpçc daïu viòð iegulda pats, bet visu jau sagâdât nevar un nâkas iet uz kâdu kredîtiestâdi, parasti banku, lai aizòemtos nepietiekoðo summu. Ar kredîtu òemðanu nevajadzçtu pârâk steigties, jo ir vairâkas iespçjas, kur dabût naudu un banku starpâ varçtu bût zinâma konkurence, tâpçc pirms òemat kredîtu apskatieties vairâkas alternatîvas. Kredîtu summai nevajadzçtu pârsniegt paða kapitâlu, jo tad iznâk tâ, ka uzòçmums vairs nepieder jums, bet cilvçkiem vai bankai, kura jums aizdeva naudu.

Uzòçmçjdarbîbas formas. 

Kad uzòçmçjs ir izlçmis uzsâkt uzòçmçjdarbîbu, tad viòam ir jâizlemj, kâda tipa uzòçmums bûs viòam vispiemçrotâkais, tâtad jâizvçlas ir uzòçmçjdarbîbas forma. Ðî izvçle var bût visdaþâdâkâ un ir atkarîga no vairâkiem faktoriem: uzòçmçjdarbîbas veida, resursiem, kuri uzòçmuma rîcîbâ, arî no îpaðnieku skaita, atbildîbas lieluma u.c. Tâpçc ir bûtiski iepazîties ar katru uzòçmçjdarbîbas formu nedaudz sîkâk. Izðíir viena îpaðnieka uzòçmumus un uzòçmçjsabiedrîbas. Viena îpaðnieka uzòçmumus ir individuâlais uzòçmums, zemnieku saimniecîba, valsts uzòçmums, paðvaldîbas uzòçmums, sabiedriskas organizâcijas uzòçmums, reliìiskas organizâcijas uzòçmums. Uzòçmçjsabiedrîbas ir lîgumsabiedrîbas, kuras vçl sîkâk iedalâs lîgumsabiedrîbâ ar pilnu atbildîbu un komandîtsabiedrîbâ, statûtsabiedrîba, sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu, akciju sabiedrîba (A/S), sabiedrîba ar papildus atbildîbu un paju sabiedrîba. "1998. gada 1. janvârî LR Uzòçmumu reìistrâ bija reìistrçti 127 919 uzòçmumi. No tiem lielâkâ daïa ir sabiedrîbas ar ierobeþotu atbildîbu - 43%, katrs treðais Latvijâ reìistrçtais uzòçmums ir zemnieku saimniecîba - 30% un pçdçjâ gada laikâ strauji pieauguðo individuâlo uzòçmumu skaits - 20% no Latvijâ reìistrçtajiem uzòçmumiem. Pavisam neliels skaits no Latvijâ reìistrçtajâm uzòçmçjsabiedrîbâm ir akciju sabiedrîbas - tikai 1 %." (7) Kâ var redzçt, tad populârâkâ uzòçmçjdarbîbas forma ir sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu. Kâpçc tas tâ? Kâpçc tik daudzi uzòçmuma îpaðnieki izvçlas tieði ðo formu? Ïoti vienkârði, jo sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu ir sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu, pats nosaukums, pçc autora domâm, jau dod atbildi. "Sabiedrîbas ar ierobeþotu atbildîbu pamatkapitâlâ iespçjams ieguldît mantiskâs vçrtîbas, piemçram, pârtikas preces, pat grauzçju indi, nemaz nerunâjot par veciem televizoriem un rakstâmgaldiem, ar ko attiecîgâ sabiedrîba ar ierobeþotu atbildîbu atbild gan sabiedrîbas , gan valsts, gan jebkuru kreditoru priekðâ, bet îpasniekiem nav jâatbild ar savu personîgo îpaðumu."(7) Tâtad uzòçmuma îpaðnieki atbild sabiedrîbas priekðâ tikai ar to daïu, kuru viòi ir atdevuði, noðíîruði uzòçmuma îpaðumâ (kâ tika minçts televizors, rakstâmgalds u.c..), pie tam, sabiedrîbu ar ierobeþotu atbildîbu var dibinât arî viena persona, vienîgais ðíçrslis ir tas, ka sabiedrîbai ar ierobeþotu atbildîbu pamatkapitâla minimâlam lielumam ir jâbût 2000 Ls, taèu kâ mçs redzam, tur var ieguldît pilnîbâ visu. Kâpçc ir pieaudzis individuâlo uzòçmumu skaits? "M.Gulbis uzsvçra, ka lîdz ar sabiedrîbas ar ierobeþotu atbildîbu popularitâtes samazinâðanos, arvien vairâk tiek reìistrçti individuâlie uzòçmumi. Tas esot saistîts ar to, ka daudzi uzskata: sabiedrîbas ar ierobeþotu atbildîbu minimâlais pamatkapitâls 2000 Ls ir pârâk liels. Toties normatîvie akti nosaka, ka individuâlâ uzòçmuma îpaðnieks atbild ar visu savu mantu un tâdçï individuâlajam uzòçmumam nav nepiecieðams noteikts statûtkapitâls. Taèu ir bijusi gadîjumi, kad viens un tas pats cilvçks reìistrç vairâkus individuâlos uzòçmumus, turklât daudzi individuâlo uzòçmumu dibinâtâji uztvçruði, ka vçl lîdz galam nesakârtotajâ vidç, kâda ir Latvijâ, atbildçt ar visu savu mantu nozîmç neatbildçt ne ar ko, jo bieþi parâdos iestiguðajiem individuâlo uzòçmumu îpaðniekiem paðiem nekas nepieder. Tâpçc nepieciesams izstrâdât normatîvos aktus, kas noteiktu, kâdu atbildîbas pakâpi drîkst uzòemties individuâlais uzòçmums." (7) Diemþçl ierobeþotîbas dçï autors sîkâk neapskata citas uzòçmçjdarbîbas formas, bet, ja jûs vçlaties uzzinât vçl ko sîkâk, tad ieteicamâ literatûra ir (9,49-71)

Uzòçmuma dibinâðanas process.

Ja jûs vçlaties dibinât uzòçmumu, jums ir jâdodas uz uzòçmumu reìistru.

"Uzòçmumu reìistrs ir vieta, kur apkopoti dokumenti par juridisko personu dibinâðanu, to statûtkapitâlu, uzòçmçjdarbîbas veidu, îpaðniekiem un viòu maiòu, personâm ar paraksta tiesîbâm un citi dati. Latvijas Uzòçmumu reìistrâ kopumâ ir piereìistrçti vairâk nekâ simts tûkstoði uzòçmumu un par katru no tiem ir fiksçti aptuveni divi simti daþâdu parametru. Tâ ir viena no svarîgâkajâm datu bâzçm, kurâ ir apkopota informâcija par esosajiem un potenciâlajiem nodokïu maksâtâjiem, tas ir viens no valsts finansu sistçmas pamatblokiem. Klasiskais Uzòçmuma reìistra modelis ir tâds " plaði plaukti ar noteiktâ secîbâ sakârtotâm mapîtçm"."(7)"V. Serdâns: Uzòçmumu reìistrçðana ir valsts funkcija. Ja es gribu piereìistrçt uzòçmumu, es grieþos pie valsts, uzticu valstij noteiktu informâciju."(7) Tâtad lai piereìistrçt uzòçmumu, jums ir jâgrieþas pie valsts. Bet kas tad îsti ir uzòçmuma dibinâðana? Uzòçmumu dibinâðanas process beidzas ar uzòçmuma piereìistrçðanu. "Uzòçmumu reìistrçðanu veic Uzòçmumu reìistrs. Uzòçmuma reìistrâ jâreìistrç visi uzòçmumi, kâ arî filiâles un pârstâvniecîbas, kas veic uzòçmçjdarbîbu Latvijas teritorijâ. Ar reìistrâcijas brîdi uzòçmums iegûst juridiskas personas statusu, tiesîbspçju un rîcîbspçju un darîjumspçju. Uzòçmums uzskatâms par reìistrçtu ar to reìistrâcijas dienu. Uzòçmuma reìistram dibinâðanas dokumenti jâizskata 30 dienu laikâ no to iesniegðanas dienas. Ja Uzòçmumu reìistrs atsakâs reìistrçt uzòçmumu, tad tam ir jâdod motivçts atteikums. Reìistrâcijas atteikumu ieinteresçtajai personai ir tiesîbas pârsûdzçt tiesâ. Nereìistrçtu uzòçmumu darbîba ir aizliegta. Uzòçmuma reìistrs - valsts institûcija Latvijâ ,kas reìistrç uzòçmumus. Reìistra darbîbu un reìistrçðanas kârtîbu nosaka likums "Par Latvijas Republikas Uzòçmumu reìistru". Katrai personai atïauts ieskatîties reìistrâ un reìistram iesniegtajos dokumentos. Uzòçmumu reìistram ir jâpublicç reìistrâ izdarîtie ieraksti par uzòçmumiem. Dibinâtâjs - persona, kas nodala savu îpaðuma daïu un nodod to uzòçmuma valdîjumâ, lietoðanâ vai îpaðumâ uzòçmçjdarbîbas veikðanai un kas paraksta uzòçmuma dibinâsanas dokumentus. [:] Par uzòçmuma dibinâtâju nedrîkst bût augstâkâ varas un pârvaldes institûcijas" (10). "Ar uzòçmuma piereìistrçðanu nekas nebeidzas, bet tikai sâkas. Ieejot apritç, uzòçmums regulâri nonâk saskarsmç ar visdaþâdâkajâm valsts iestâdçm, kuras reizi pa reizei grib so to precizçt vai pârbaudît. Katru dienu tikai valsts iestâdes vien pieprasa informâciju par trîs lîdz èetriem tûkstosiem uzòçmumu." (7)

Uzòçmuma dibinâðanai ir arî vairâki tiesiskie priekðnosacîjumi un svarîgâkie no tiem ir :

"sâkuma kapitâls;

uzòçmçja profesionâlâ sagatavotîba;

darba pieredze mârketingâ un vadîðanâ;

valsts atbalsts (nodokïu politika, infrastruktûra)"(9,99)

"Uzòçmumu var dibinât saskaòâ ar:

îpaðnieku lçmumu;

darba kolektîva lçmumu;

pçc cita uzòçmuma piespiedu sadalîðanas saskaòâ ar antimonopola likumdosanu;

pçc atdalîðanas no esoðâ uzòçmuma sastâva (vienas vai vairâku struktûrvienîbu atdalîðana);

izveidojot jaunu uzòçmumu uz esoðâs apvienîbas struktûrvienîbas bâzes." (9,100)

"Uzòçmuma dibinâðanai un reìistrçðanai Uzòçmuma reìistrâ ir jâiesniedz:

iesniegums;

dibinâtâju lçmums par uzòçmuma dibinâðanu;

uzòçmuma statûti;

citi dokumenti, ko noteicis Latvijas Republikas Ministru kabinets.

Uzòçmums darbojas uz statûtu pamata.

Uzòçmuma statûti ir noteikumu kopums, kurð regulç uzòçmuma organizâciju un darbîbu."(9,100)

Secinâjumi.

Katram, kurs vçlas dibinât jaunu uzòçmumu vajadzçtu iesâkt ar vârdiem, es zinu, ka es nekâ nezinu. Ja cilvçki to saprot, tad nâkoðais solis ir palîdzîbas meklçðana pie profesionâïiem, kuri zina daudz vairâk nekâ potenciâlie uzòçmuma îpaðnieki un dos nepiecieðamo padomu sâkuma posmâ. Kâ mçs zinâm, katra uzòçmuma dibinâðana sâkas ar ideju, tâpçc savu ideju, kura var rasties visdaþâdâkos apstâkïos, ir nepiecieðams ïoti labi izanalizçt. Lielu vçrîbu vajadzçtu pievçrst tam, lai sevi paðkritiski novçrtçtu un izanalizçtu, vai jûs tieðâm esiet gatavi un atbilstat tam, lai kïût par uzòçmuma îpaðnieku.

Tirgus analîzei un tirgvedîbai ir liela nozîme konkurences novçrtçðanâ un klientu vajadzîbu izzinâðanâ. Sevis pârvçrtçðana pretstatâ konkurencei var bût bîstama, jo konkurence jau darbojas ðinî jomâ, un zina klientus, tâ vçlmes, bet jaunie uzòçmçji vçl nezina. Pareiza uzòçmçjdarbîbas formu izvçle ir bûtiska, jo katra uzòçmçjdarbîbas forma paredz savu atbildîbas pakâpi. Lielu loma ir paðkapitâla lielumam uzòçmumâ, kurð nepatikðanu gadîjumâ (uzòçmums nespçj atmaksât saistîbas) varçtu izglâbt uzòçmumu no maksâtnespçjas, tâpçc bûtu vçlams, lai paðkapitâla îpatsvars bûtu lielâks nekâ saistîbas, jo pretçjâ gadîjumâ uzòçmums nepieder vairs tâ îpasniekiem. Uzòçmums ir noteikti jâreìistrç Uzòçmumu reìistrâ, jo nereìistrçtu uzòçmumu darbîba Latvijâ ir aizliegta. Liela vçrîba bûtu jâpievçrð atraðanâs vietas izvçlei, jo pareiza atraðanâs vietas izvçle var palîdzçt pat divkârsot uzòçmuma peïòu, kâ tas jau ir noticis ar vienu uzòçmumu. Arî izvçloties uzòçmuma nosaukumu nevajadzçtu pârâk steigties, kaut arî ierobeþotîbas dçï darbâ netiek par to îpaði rakstîts, taèu jâatceras, ka Latvijâ ir aizliegti divi vienâdi uzòçmuma nosaukumi, tâpçc ir jâpârliecinâs, vai tâds nosaukums, kâdu jûs esat iedomâjies, jau neeksistç. Izanalizçt vidi kurâ atradîsies uzòçmums, ir nepiecieðams, jo, ja tâ nebûs, tad uzòçmumam nâksies dzîvot neziòâ, un tas var beigties traìiski.

Izmantotâ literatûra.

Asmanis M. un citi. Svesvârdu vârdnîca. R., 1996. - 799lpp.

Hebig M. Existenzgründungsberatung Bielefeld, 1994.-370 S.

https://www.arbeit.swf.de/ard/arbeit/ex_starthilfe.html

https://www.fh-nuernberg.de/bw/existenz/existenz.html

Granta K., Pampe E. Vâcu latvieðu vârdnîca. R., 1996. - 746 lpp.

Klauss.A Vçrtspapîru darîjumi. Skaidrojoðâ vârdnîca. R., 1996. - 116 lpp.

Lursoft datu bâze.

Praude V. Beïèikovs J. Menedzments. R, Vaidelote, 1997. - 416 lpp.

Rurâne.M Uzòçmçjdarbîbas pamati. R., 1997. -183 lpp.

Uzòçmçjdarbîbas lekciju materiâli.

Wolfgang S. Wegweiser zur Unternehmensgründung -Existenz- gründung- Berg, 1996.-272 S.