BUNTOWNICY LITERATURY POLSKIEJ NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH.
" Bunt" - słowo, które jednych przeraża, innym pozostawia nadzieję. Według jednych siła destrukcyjna, niszcząca stabilny układ polityczny, 18118q1622s prawo, porządek czy obowiązujący system wartości. Szansa osiągnięcia celu, dająca możliwość sukcesu, gdy wszystkie wcześniejsze zostały wyczerpane. Sprawca buntu to buntownik (lub buntownicy), przeklinany lub wynoszony do rangi symbolu, człowiek niemogący poradzić sobie z otaczającą go rzeczywistością. Nie umie znaleźć miejsca w życiu, które tak krótko przecież trwa. Jego postawa może mieć wiele uwarunkowań i jest zazwyczaj indywidualna, zależna od osobowości. Motyw buntownika nie mógł ominąć literatury, w tym w szczególności literatury polskiej. Pierwsze dzieła pozwalające dostrzec postać buntownika mamy już w odrodzeniu. Zwrócić należy uwagę na "Treny" J. Kochanowskiego. Są one dowodem ojcowskiej miłości i rozpaczy po śmierci ukochanej córki. "Treny" odzwierciedlają kryzys filozoficzny poety, załamanie się wiary w prawdziwość filozofii, stoicyzmu, której dotąd hołdował. Filozofia ta wydaje się być nieprawdziwa w obliczu nieszczęścia jakie go spotyka. Potwierdza to "Tren 9" gdzie w obliczu śmierci Urszuli upada dotychczasowy system wartości. W "Trenie 10" do punktu kulminacyjnego dochodzi rozpacz niepocieszonego ojca. Stawia sobie pytanie: czy gdzieś w ogóle jest jego córka?. Po chwili zmartwienia nadchodzi jednak czas ukojenia pod "opiekuńcze skrzydła" Boga, szukania u Niego pocieszenia. Bunt Kochanowskiego jest więc krótkotrwały. Obraz buntownika wyraźnie przedstawia epoka romantyzmu . Musimy wspomnieć tu o autorach europejskich, którzy byli wzorami dla naszych twórców romantycznych. Johan Wolfgang Goethe w "Cierpieniach młodego Wertera" stworzył bohatera nie pogodzonego ze światem i mającego poczucie wyobcowania wśród społeczeństwa. Również Georga Bayrona w utworze pt. "Giaur" mamy do czynienia z buntownikiem pogardzającym światem i zwykłym życiem. Jego cechą jest indywidualizm, który nie pozwala mu znaleźć własnego miejsca w życiu. Polscy romantycy , wśród których należy wymienić A. Mickiewicza i J. Słowackiego problematykę zbuntowanego człowieka przyjęli za jeden z priorytetów swej twórczości. Wynikało to z uwarunkowań historycznych i tendencji w literaturze polskiej tego okresu. W powieści "Konrad Wallenrod" Mickiewicz ukazuje nam losy tytułowego bohatera, który pomimo wewnętrznego sprzeciwu dąży do celu. Objawia się w nim z jednej strony bunt przeciwko niesprawiedliwości jaka go spotkała, a z drugiej przekonanie o słuszności podjętego działania. Konrad Wallenrod to przykład bohatera tragicznego. Musiał wybrać pomiędzy miłością do ojczyzny, a miłością do Aldony. Poświęcił swoje życie prywatne dla ratowania kraju i tak powinien był uczynić. Dylematem bohatera stało się to, w jaki sposób musi tego dokonać. Podejmuje walkę niegodną rycerza, opartą na kłamstwie i zdradzie. W jego decyzji wygrywa pierwiastek uczuciowy, walka dla dobra państwa i ludzi. Klęskę ponosi "zbuntowana dusza" Konrada poświęcająca swój honor, a może i zbawienie, ale która nie mogła tego uniknąć i musiała w końcu ulec. Do kolejnego dzieła A. Mickiewicza poruszającego rolę buntowniczej jednostki zaliczyć należy III cz. "Dziadów". Nieokiełznane postępowanie głównego bohatera - Konrada, ma swój kulminacyjny punkt w "Wielkiej Improwizacji". Zawarty w nim romantyczny bunt Konrada przeciw Bogu ujmuje typowy dla epoki indywidualizm i mesjanizm. Ponownie jak wcześniej u Kochanowskiego, spotykamy się tu z buntownikiem sprzeciwiającym się woli Boga. Wysuwa on żądania, które nie wywołują u Stwórcy żadnej reakcji. Bóg milczy, co jeszcze bardziej potęguje gniew poety. Uważa siebie za równego Panu i mającego możliwość wezwać społeczeństwo do buntu nawet przeciwko Niemu. Konrad solidaryzuje się z umęczonym pod pręgierzem zaborców narodem. Wykazuje swoją miłość do ojczyzny, pragnie od Boga wsparcia i sprzeciwia się temu, że go nie otrzymuje. Przepełniony jest uczuciem i przez to wyrzuca Stwórcy obojętność wobec Polski. Nieco inną sylwetkę romantycznego buntownika przedstawia nam J. Słowacki w "Kordianie". W utworze tym główny bohater sprzeciwia się panowaniu cara w Polsce, wciela się w bojownika o wolność ojczyzny. Kordian samotnie podejmuje się misji: dokonania zamachu na cara. Własnemu buntowi ma jednak przeciwstawione racjonalne argumenty obalające słuszność takiego czynu. Wina za grzech królobójstwa spadłaby na cały naród i on zapłaciłby karę. Buntowniczy bohater Słowackiego, rażony niemocą i miotany zmiennymi emocjami, nie jest w stanie dokonać postawionego sobie zadania. Można rzec,że mamy tutaj do czynienia z "papierowym buntownikiem", który jedynie dużo mówi i wiele deklaruje, a gruncie rzeczy nie zdziała nic. Bohater wieży, że zbijając cara uratuje ojczyznę, ale straci tym samym możliwość zbawienia. Co by nie powiedzieć idea przyświecająca buntownikowi ma charakter stały i oparta została na nadziei, że kiedyś nadejdzie moment wyzwolenia, a tyran ulegnie zagładzie. Odmienną postawę bohatera zbuntowanego dostrzegamy w pozytywizmie. W utworze E. Orzeszkowej "Nad Niemnem" zwrócić należy uwagę na Witolda. Witold - syn B. Korczyńskiego, przejęty jest pracą i reformami społecznymi. Bunt przeciwko rzeczywistości wynika u niego z młodego wieku. Ten młody buntownik odnajduje marność życia jakie prowadzą dorośli, wytyka im wady wynikające z niedouczenia i nonszalancji wobec otaczającej ich przyrody. Denerwuje go bierność i małostkowość ludzi, od których zależy los kraju. Reprezentantem tej epoki co Orzeszkowa jest B. Prus. W swej powieści pt. "Lalka" ukazuje nam bohatera S. Wokulskiego, o którym możemy się wyrazić "buntownik z miłości". Posiada on cechy romantyka i pozytywisty. Jego zbuntowana postawa wynika z kompleksu niższości, niesłusznie przypisanej mu przez oblubienicę - arystokratkę Izabelę Łęcką. Miłość do Izabeli napotyka na trudności przede wszystkim przez nierówność społeczną obojga ludzi. Dlatego ma ona cechy miłości romantycznej, dla której przeszkodą stają się koligacje i układy społeczne. To najbardziej drażni Wokulskiego i staje się przyczyną jego zbuntowania. W następnej epoce literackiej tzn. w Młodej Polsce, da się dostrzec koleiny raz utwory obrazujące kryzys zaufania do Boga i upadek dawnych wartości. Chodzi zatem o "Hymny" Jana Kasprowicza, które oskarżają Boga, że jest Stwórcą zła. Zbuntowanie podmiotu lirycznego staje się efektem panującego na świecie zła i przekonania o marności ludzkiego życia. Dochodzi do głosu filozofia katastroficzna, zakładająca rychły upadek i zagładę Ziemi. Podobnie jak to stało się w przypadku J. Kochanowskiego, Kasprowicz w późniejszej twórczości pragnie pożegnania z Bogiem. W tym miejscu wypada parę słów powiedzieć o bohaterce "Siłaczki" St. Żeromskiego, Stanisławie Bozowskiej, kobiecie przejętej misją jaką ma spełnić w swoim życiu. Niesienie oświaty i kultury pod strzechy to jej cel. Buntuje się przeciwko bezczynności większości ludzi i Sama postanawia realizować określone zamierzenia. Z góry skazana na przegraną, walczy i stara się osiągnąć jak najwięcej dla chłopów. Upartość i determinację przepłaca własnym życiem. Nasze zainteresowanie pod względem rozpatrywanego tematu powinien zwrócić utwór St. Żeromskiego "Ludzie bezdomni". Występujący w tej powieści buntownik to doktor Judym, czołowa postać w utworze. Bunt, będący zarazem postawą jego egzystencji zwrócony został przeciwko ludziom wykształconym, którzy nie potrafią spożytkować posiadanej wiedzy dla dobra ogółu. To boli Judyma, który widząc, że jedności siła, nic nie jest w stanie poradzić na obojętność ludzi. Czary goryczy dopełnia fakt osobistego tragizmu. Bohater musi wybierać między poświęceniem się całkowicie pracy społecznej, a Joasią. W tym przypadku jego zbuntowana osobowość wybiera pracę dla mas, przez co też nie zostaje uszczęśliwiony. Innym utworem Żeromskiego napisanym w dwudziestoleciu międzywojennym jest "Przedwiośnie". W utworze tym zbuntowaną jednostką okazuje się Cezary Baryka. Jest on zawiedziony rzeczywistością jaka powstała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Te wielkie nadzieje jakie wiązał z wyzwoleniem ojczyzny nie spełniają się. Widzi bezsens życia, które niewiele się zmieniło, odrażają go spory polityczne i brak programu uzdrowienia kraju. Bunt przeciwko zaistniałej sytuacji prawdopodobnie wpływa na przyłączenie się do demonstracji robotniczej maszerującej na Belweder. w epoce dwudziestolecia międzywojennego powstał także utwór "Ferdydurke"W. Gombrowicza. "Ferdydurke" stała się buntem samego autora, który walczył z "formą" zniewalającą człowieka, protestował przeciw schematom, niszczył szablony. Możemy śmiało identyfikować głównego bohater Józia z Gombrowiczem. Józio mający trzydzieści lat przeobraża się w piętnastolatka przeżywając od nowa swój proces dojrzewania. Witold Gombrowicz zareprezentował nam bohatera, który walczy "formą" z podporządkowaniem człowieka do określonej grupy. Daje nam w ten sposób znak, że dla niego najważniejsza jest jednostka, pragnie wyróżnić indywidualność z szeregu pospolitych zachowań. Przygody Józia pokazują jak trudno w życiu nie dać się otumanić i wmówić sobie pewne rzeczy. Józio objawia nam się jako ciągły uciekinier przed "zaszufladkowaniem go", stara się uciekać, ale z jednej formy wkracza w drugą. Zbuntowana natura Józia okazuje się naturą samego Gombrowicza. Bunt przeciwko schematom staje się poglądem samego autora. Ostatnim utworem, w którym według mnie znajdziemy motyw buntownika jest "Początek" A. Szczypiorskiego. Postawę buntowniczą dostrzegamy w osobie Henryka Fichtelbauma. Jako reprezentant żydowskiej nacji zmuszono go do ciągłego ukrywania się. Warunki panujące w Warszawie, w okupowanej Polsce, zobowiązały Żydów do przebywania jedynie na terenie getta warszawskiego. Fichtelbaum swój bunt przeciwko izolacji postanowił uwiecznić walką zbrojną. Stało się to chyba jego moralnym zwycięstwem nad niemieckim oprawcom. pozwalało bohatersko umrzeć wraz z ziomkami. Moralne zwycięstwo Henryka było ukoronowaniem młodzieńczego buntu. Podsumowując moje rozważania na temat postaci buntownika w lit. pol. należy podkreślić mnogość tego typu postaw. Cechą charakterystyczną naszej literatury jest szerokie zainteresowanie autorów tą problematyką. Należy także zauważyć uniwersalizm buntowniczej postawy. Człowiek zawsze przeciwko czemuś lub komuś, co sprawia, że każdy z nas ma w sobie odrobinę z buntownika.
|
