Psychologia społeczna: naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowania
Psychologia społeczna bada to, co się dzieje w sercach i umysłach istot ludzkich. Mimo wielu różnic przykłady te mają jedną cechę wspólną: zjawisko nazwane wpływem społecznym. Tak czy inaczej myśli, uczucia bądź zachowania ludzi są wywoływane przez innych. Jest to centralne zagadnienie psychologii społecznej, którą można określić jako naukowe badanie sposobu, w jaki na ludzkie myśli, uczucia i zachowania wpływa rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych (Allport, 1985). Ale co dokładnie rozumiemy przez określenie "wpływa"? Pierwszymi przykładami, które przychodzą 23523q166x na myśl, są bezpośrednie próby perswazji, gdy ktoś usiłuje rozmyślnie zmienić nasze zachowanie. To właśnie dzieje się
w trakcie kampanii reklamowej wykorzystującej wyrafinowane techniki po to, by skłonić nas do kupna określonego rodzaju pasty do zębów lub proszku do prania. Szczególnie obecne jest to w trakcie kampanii wyborczej stosującej podobne techniki po to, by skłonić do głosowania na określonego kandydata. Z bezpośrednimi próbami perswazji mamy też do czynienia wówczas, gdy nasi przyjaciele usiłują namówić nas do zrobienia czegoś, czego nie chcemy ("No chodź, strzelimy sobie jeszcze jednego - wszyscy to robią"), lub gdy tyrani ze szkolnego podwórka stosują siłę albo groźby, by zmusić mniejsze i mniej agresywne dzieci do podzielenia się z nimi pieniędzmi przeznaczonymi na drugie śniadanie, lub do zgody
na odpisanie pracy domowej.
Te bezpośrednie próby wywarcia wpływu na zachowania ludzi stanowią główny przedmiot zainteresowań psychologii społecznej i zostaną przedstawione w następnych rozdziałach poświęconych konformizmowi, postawom i procesom grupowym. Jednak dla psychologa społecznego wpływ społeczny to sprawa szersza niż usiłowania jednego człowieka zmierzające do zmiany zachowania kogoś drugiego.
Po pierwsze, nie tylko zachowanie, lecz również nasze myśli i odczucia są spowodowane przez innych. Po drugie, wpływ społeczny przybiera wiele form, a nie tylko postać umyślnych prób podejmowanych przez innych, by zmienić nasze zachowanie. Jak zauważono wcześniej, na ludzi często oddziałuje wyobrażona lub zakładana obecność innych.
Mimo wszelkich przeszkód spośród wszystkich gatunków jesteśmy najtrwalej i najbardziej
obsesyjnie społeczni, bardziej od siebie zależni niż sławne owady społeczne, a prawdę
mówiąc, gdy się nam przyjrzysz, to nieskończenie bardziej obdarzeni wyobraźnią i smykałką
do życia społecznego.
The Medusa and the Snail
konstrukt: sposób, w jaki ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świąt społeczny
Nawet kiedy inni nie są fizycznie obecni pośród nas, ciągle wywierają swój wpływ; tak więc, w jakimś sensie, nosimy w sobie nasze matki, naszych ojców, przyjaciół czy nauczycieli, gdy próbujemy podjąć decyzje, które pozwolą, by byli z nas dumni. Na bardziej subtelnym poziomie każdy z nas działa w określonym społecznym i kulturowym kontekście.
Psychologowie społeczni są zainteresowani badaniem tego, jak i dlaczego nasze myśli, uczucia i zachowania są kształtowane przez te wewnętrzne środowiska społeczne - ich definicje są szerokie - i co się dzieje, gdy jedno z tych oddziaływań pozostaje w konflikcie z innym. Spójrzmy na sytuację, gdy młodzi ludzie rozpoczynają studia. Większość z nich od
czasu do czasu przeżywa konflikt między przekonaniami i wartościami, które przyswoili sobie w domu, a przekonaniami i wartościami, które są wyrażane przez ich nauczycieli lub rówieśników. Gdy tak się stanie, jak sobie z tym radzisz?
Jak zobaczymy za chwilę, dyscypliny nauki takie, jak antropologia czy socjologia również interesuje to, jak na istoty ludzkie oddziałuje ich środowisko społeczne. Psychologia społeczna różni się jednak od nich pod wieloma względami. Po pierwsze, nie zajmuje się sytuacjami społecznymi w jakimkolwiek obiektywnym sensie, lecz tym, jaki wpływ wywiera na ludzi sformułowana przez nich interpretacja czy też konstrukt tego społecznego otoczenia. Oznacza to, podkreślają psychologowie społeczni, że aby zrozumieć, w jaki sposób otoczenie społeczne wywiera wpływ na daną osobę, ważniejsze jest wyjaśnienie tego, jak ludzie spostrzegają, pojmują czy interpretują swoje otoczenie niż obiektywny obraz otaczającego
ich środowiska (Lewin, 1943).
Weźmy za przykład Jasona - studenta szkoły wyższej, który będąc nieśmiałym, z daleka uwielbia Debbie. Twoim zadaniem, zadaniem początkującego psychologa społecznego, jest przewidzieć, czy Jason zaprosi Debbie na tańce. Mógłbyś to zrobić, obserwując zachowanie Debbie wobec Jasona. Czy zwraca na niego uwagę i dużo się do niego uśmiecha? Jeśli
tak, to przypadkowy obserwator mógłby przyjąć, że Jason ją zaprosi. Jednak jako psycholog społeczny jesteś bardziej zainteresowany tym, by spojrzeć na Debbie oczami Jasona - a więc tym, w jaki sposób Jason interpretuje zachowanie Debbie. Jeśli ona uśmiecha się do niego, czy potraktuje to wyłącznie jako wyraz grzeczności, rodzaj uprzejmości, którą obdarza
każdego ze swych adoratorów? Czy też odbierze ten uśmiech jako wyraz zachęty, coś, co skłoni go do zebrania całej swej odwagi, by poprosić ją o spotkanie? Jeśli natomiast dziewczyna go ignoruje, to czy Jason dojdzie do wniosku, że gra ona rolę "trudnej do zdobycia"? Czy może raczej uzna, iż jest to wyraz braku jej zainteresowania dla niego? By przewidzieć, jak postąpi Jason, nie wystarczy szczegółowo poznać zachowanie Debbie; konieczna jest wiedza o tym, jak Jason je interpretuje.
Psychologowie społeczni doceniają doniosłość tego, w jaki sposób ludzie interpretują świat społeczny, jednak szczególną uwagę zwracają na źródła interpretacji. Na przykład, czy ludzie konstruując swe środowisko, koncentrują się głównie na formułowaniu interpretacji, które pokazują ich w bardziej pozytywnym świetle (np. Jason jest przekonany, że "Debbie pójdzie na tańce z Erikiem, ponieważ próbuje wzbudzić we mnie zazdrość") czy też tworzą bardziej adekwatne interpretacje, nawet jeśli są one dla nich mniej pochlebne (np. "Choć to bolesne dla mnie, muszę uznać, iż Debbie woli się wybrać na tańce z tym morskim ślimakiem niż ze mną")? Sporo badań w psychologii społecznej zostało poświęconych tym i innym determinantom ludzkich myśli i zachowań. Szerzej pomówimy o nich w dalszej" części tego rozdziału.
Dla psychologów społecznych obiektywny stan rzeczy jest mniej ważny niż zrozumienie, w jaki sposób ludzie konstruują (tzn. spostrzegają albo interpretują) rzeczywistość.
Inną znaczącą cechą psychologii społecznej jest to, iż ta nauka testuje empirycznie swe założenia, przypuszczenia i idee dotyczące społecznego zachowania człowieka, a nie polega tylko na mądrości ludowej, zdrowym rozsądku czy odwoływaniu się do opinii bądź intuicji filozofów, pisarzy, politycznych luminarzy, babć czy innych mądrych osób. Większość studentów, myśląc o nauce eksperymentalnej, ma na uwadze nauki przyrodnicze takie, jak biologia czy chemia - kobiety i mężczyźni w białych laboratoryjnych kitlach dokonują sekcji żab lub mieszają odczynniki w zlewce. Pomysł, że psychologowie społeczni przeprowadzają szczegółowo zaplanowane i dobrze kontrolowane eksperymenty dotyczące zachowania ludzi, nie jest czymś, co łatwo kojarzy się z eksperymentami. Szczerze mówiąc, psychologia społeczna nie różni się niczym od takich nauk eksperymentalnych, jak biologia czy chemia. Psychologowie społeczni, usiłując przewidzieć zachowanie wysoce złożonego, skomplikowanego organizmu, stają w obliczu szczególnego łańcucha wyzwań, próbując znaleźć odpowiedzi na ważne pytania - takie jak te o przyczyny agresji, o uprzedzenia i atrakcyjność lub o to, dlaczego pewne rodzaje reklamy politycznej działają skuteczniej niż inne. Sposób, w jaki zajmujący się eksperymentowaniem psychologowie społeczni podchodzą do tych zadań, zostanie przedstawiony w toku tej książki, a przeanalizowany szczegółowo w rozdziale 2.
Niniejszy rozdział w większości jest poświęcony rozszerzeniu zagadnień zasygnalizowanych wcześniej, a mianowicie czym jest psychologia społeczna i co ją różni od innych, pokrewnych dyscyplin. Dobrym początkiem niech będzie ukazanie, czym psychologia społeczna nie jest.
|
