Etyka biznesu - wprowadzenie, aspekt historyczny i teoretyczny społecznej odpowiedzialności korporacji
AUTORZY:
MAŁGORZATA OREŁ
MAGDALENA ADAMCZAK
GR 3.1 (DZIEKAŃ. 3.2)
Podstawowym zagadnieniem naukowym etyki biznesu jest społecznie odpowiedzialne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Pod tym pojęciem należy rozumieć taką działalność przedsiębiorstwa która nie tylko nie szkodzi ale wręcz pomaga jego otoczeniu.
Wielokierunkowy rozwój przedsiębiorstw i związany z tym cel - maksymalizacja zysku oraz rozmaite powiązania z wszelkimi sferami życia społeczno gospodarczego niejednokrotnie determinują negatywny wpływ działalności organizacji na otoczenie. W odpowiedzi na takie negatywne skutki działalności rosnąca presja społeczeństwa , świadomość klientów i nowopowstające prawo sprawiły, że społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa ewoluowała z narzędzia kreowania wizerunku firmy w realny problem do rozwiązania. Wydaje się, iż nie jest to jedyną z przyczyn zmiany stosunku organizacji do tego problemu gdyż pojawia się aspekt moralności. Mianowicie w dużej mierze niejednokrotnie wielkie organizacje swoją dogodną pozycję na rynku zawdzięczają otoczeniu, więc przychodzi czas na spłacenie długu, a przynajmniej zmniejszenie szkodliwości swojego działania. Tego typu zachowania i postawy są oczekiwane od korporacji, które osiągnęły na rynku taką pozycję i taki status finansowy, iż stanowi ona odrębną i niezależna od wszystkich całość. Korporacja jest spółką akcyjną o ograniczonej odpowiedzialności z zdolnością do gromadzenia kapitału, który wykreśla długość jej życia mogący mieć charakter ponad osobowy. Bardzo często taka organizacja jest międzynarodowa oraz posiada obroty i kapitały przewyższające niejedno państwo toteż może mieć duży wpływ jak nie na jakość życia całej ludzkości to przynajmniej na jej część. Jej wielkość zmienia jej role w życiu społecznym i gospodarczym państw.
Pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu powinna być zmiana świadomości i postaw ludzi bezpośrednio związanych z przedsiębiorstwem zarówno z otoczenia wewnętrznego (pracownicy w tym menedżerowie) i zewnętrznego. Dopiero wtedy możliwe jest podjęcie działań społecznie odpowiedzialnych zarówno na zewnątrz (obejmuje społeczność lokalna oraz partnerów, dostawców, klientów, władze publiczne, organizacje pozarządowe reprezentujące społeczność lokalną, a także środowisko przyrodnicze) jak i wewnątrz przedsiębiorstwa (dotyczy przede wszystkim pracowników i są to działania typu: dbanie o rozwój kadry, jej bezpieczeństwo i zdrowie oraz przestrzeganie praw człowieka i eliminowanie jakiejkolwiek dyskryminacji).
Przedstawione przykładowe działania wydają się pociągać za sobą koszta finansowe, a jednocześnie z punktu widzenia społeczności są one pożytecznymi działaniami. Można zauważyć dwa punkty widzenia. Negatywne podejście do pojęcia odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw reprezentują głównie ekonomiści, gdyż kłóci się to z zasadą maksymalizacji zysku. Jednak te stanowisko nie przewiduje głównej idei pozytywnego podejścia do problemu - zysków niematerialnych, które pomnażają w przyszłości zyski materialne.
a) argumenty przeciw
Głównym ekonomistą, który jest przeciwny społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, jest noblista w dziedzinie ekonomii - Milton Friedman. Według jego przekonań zadaniem korporacji jest pomnażanie zysków jej akcjonariuszy, znaczy to, że zarząd korporacji powinien działać wyłącznie w interesie podmiotów, których kapitałem dysponuje. Dlatego też Friedman uważa, że jedynym społecznie odpowiedzialnym działaniem przedsiębiorstwa jest pomnażanie jego zysków do maksymalnego poziomu, jako, że tego chcą jego inwestorzy. Friedman neguje aktywne czynienie dobra przez przedsiębiorstwo, choć nie odrzuca biernego unikania przez nie zła. Dla Friedmana korporacja jest instytucją czysto ekonomiczną, która nie funkcjonuje dla dobra moralnego, ale dla zysków.
Kolejny minusem społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, który wykorzystują ekonomiści, jest fakt, iż przeznaczanie kapitału firmy na działalność społeczną może zagrozić efektywności przedsiębiorstwa. Powoduje to zmniejszenie zasobów finansowych korporacji, a tym samym ograniczenie profitów z wykorzystywania tegoż kapitału. W efekcie wpływa to na osłabianie statusu firmy i ostatecznie wzrost cen wytwarzanych przez nią towarów i usług. Ekonomiści twierdzą też, że akcjonariusze sami powinni zdecydować o przeznaczaniu swoich środków na rzecz społeczeństwa, a zarząd korporacji nie powinien tego kapitału w taki sposób wykorzystywać.
Dla Friedmana zaangażowanie się w działalność społeczną jest równoznaczne z wkraczaniem w politykę, czego menedżer nie powinien robić ze względu na swoją ograniczoną wiedzę i możliwości. Poza tym menedżerowie mogą nie dysponować kompletną wiedzą o problemach społecznych, przez co ich decyzje mogą być nieodpowiednie.
Kiedy przedsiębiorstwo wtrąca się w sprawy i problemy społeczeństwa, wzrasta jego zakres władzy i wpływy z biznesu., podczas gdy te czynniki są już na wysokim poziomie. Przedsiębiorstwo nie powinno więc działać jako sumienie społeczeństwa, gdyż i korporacja i społeczeństwo maja rozbieżne interesy i priorytety, zaś wkraczanie biznesu w te sfery życia społecznego, gdzie jego wartości są nieodpowiednie, sprawia, że społeczeństwo nadto koncentrują się na korzyściach materialnych. Tak bywa np. w sporcie, kiedy rywalizacja fair play przekształca się w chory wyścig po trupach do nagrody i sławy.
Podsumowując można rzec, że sfera społeczna to dziedzina, gdzie korporacje, ze swoją żądzą zysku i władzy, nie powinny wtykać swojego nosa.
b) argumenty za
Priorytetowym argumentem na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw jest fakt, że rynek nie jest jedynym i wystarczającym "czynnikiem", który reguluje życie gospodarcze. Znane są wszak przypadki, gdzie w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej społeczeństwo trapią rożne patologie. Dlatego też konieczne jest, aby na korzyść społeczeństwa działało nie tylko państwo, wprowadzając odpowiednie podatku czy ulgi, ale także korporacje i firmy.
Często zdarza się, że społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa wynika z potrzeby społeczeństwa i to właśnie ono w pewien sposób wymusza na przedsiębiorstwie pewne działania. Warto dodać, iż roszczenia te powinny być moralne i wykonalne, gdyż w przeciwnym wypadku są pozbawione sensu.
Minimalistyczną wersją społecznej odpowiedzialności jest zasada Primum non nocere- po pierwsze nie szkodzić. Przy stosowaniu tej zasady ważne jest, by po pierwsze ustalić szkody, które mogą powstać przy danym działaniu, po drugie ustalić warunki, które zniwelują szkody, po trzecie unikać takich skutków działania firmy, które szkodziłyby osobom trzecim i po czwarte, ostatnie na naprawieniu, bądź zadośćuczynieniu negatywnym efektom zewnętrznym, które znajdują się w zakresie odpowiedzialności organizacji. Jednak możliwe jest, że zaistnieje sytuacja, w której uzyskanie większego dobrobytu łączy się z poniesieniem większych szkód. W tym przypadku nie wystarcza już moralność kadry menedżerskiej, ale konieczne jest przedstawienie problemu społeczeństwu, by to ono podjęło decyzję, czy warto ponieść szkodę na rzecz przeszłych zysków.
Zauważalna jest zależność między rządem a biznesem, kiedy konieczne jest podejmowanie decyzji społecznych. Podczas kształtowania polityki publicznej, społeczeństwo jako całość, tworzy swoje cele, zadania i zalecenia pod adresem biznesu, jednocześnie pobudzając zainteresowanie podmiotów z dziedziny biznesu do współtworzenia tejże polityki. Zakłada się, że przedsiębiorstwa robią w zakresie społecznej odpowiedzialności tylko to, do czego są zmuszane prawnie. Ta bierna rola odnosi się do tradycyjnego ujęcia. Jednak współcześnie, gdy oczekiwania stawiane korporacjom są większe, nadaje się firmom moralne prawo do kształtowania poprzez lobbing polityki publicznej, przy czym zasady i reguły lobbingu są jasno określone.
W społeczeństwie amerykańskim akceptowane jest przekonanie, że firmy powinny same decydować o zakresie i poziomie prowadzonej przez siebie społecznej działalności, uwzględniając jednocześnie prawne uwarunkowania w tej dziedzinie. Amerykański świat biznesu zwraca uwagę na to, że społeczna odpowiedzialność nie należy już tylko do sfery moralnej, ale dotyczy też interesu własnego firmy. Menedżerowie amerykańscy cenią sobie zrównoważony rozwój jednocześnie ekonomiczny i społeczny. Przedsiębiorstwo zaangażowane w działania społecznie odpowiedzialne zyskuje większą sympatię i szacunek wśród konsumentów, przez co wzrasta liczba klientów, a tym samym rośnie zysk i umacnia się jego pozycja wśród konkurencji. Z drugiej strony można zauważyć, że przedsiębiorstwo, które angażuje się w poprawę społeczeństwa, usuwa także zagrożenia ze swojego bezpośredniego otoczenia, co jest warunkiem powodzenia tego przedsiębiorstwa w długim okresie.
W latach 70-tych ubiegłego wieku stworzono program SRI- socially responsible investments, czyli społecznie odpowiedzialnych inwestycji. Polegało to a tym, że inwestorzy sami decydowali na co i komu powierzali swój kapitał. Najlepiej oczekiwania akcjonariuszy spełniały fundusze inwestycyjne, których założyciele wykorzystywali fundusze zgodnie z kryteriami podanymi przez inwestorów. Zauważalny jest stały wzrost wartości tych funduszy. Jednak największą barierą dla SRI są różnice w sprawozdawczości i raportach społecznych.
Obecnie ukształtował się pogląd, że zakres społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa powinien być adekwatny do jego wpływów i władzy. Jest to twierdzenie jak najbardziej poprawne, jednak trudno wprowadzić je w życie. Taka nierównowaga sprawia, że przedsiębiorstwa uchylają się od odpowiedzialności społeczności. Wtedy to należy przekazać część jego władzy rządowi, który regulowałby działania przedsiębiorstw. Jednocześnie przy odwrotnym działaniu przedsiębiorstw następowałby wzrost swobody zarządu przedsiębiorstwa. Należy jednak podkreślić, iż taka samokontrola także posiada swoje ograniczenia, które zależą od poziomu moralnego kadry kierowniczej.
Będące do dyspozycji przedsiębiorstw olbrzymie zasoby materialne i finansowe są kolejnym argumentem za społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstw. Zasoby te mogą zostać wykorzystane do rozwiązywania istniejących lub zapobiegania problemom.
Zwolennicy społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw zaznaczają, że aktywne zaangażowanie korporacji w sferę społeczną jest potwierdzeniem, że biznes docenia dobro ogółu społeczeństwa. To podejście wzmacnia poczucie odpowiedzialności u pracowników, którzy osobiści angażują się w naprawę społeczeństwa, pracując w społecznie odpowiedzialnej firmie. W taki sposób tworzą się nowe postawy, charaktery i przekonania, które nie stawiają już na pierwszym miejscu jednostki, ale ogół. Społeczeństwo i korporacje oddziałują na siebie dwustronnie: wartości i normy szanowane przez społeczeństwo kształtują gospodarkę, ale także korporacje i gospodarka tworzą nowe wartości i normy, które przenikają do społeczeństwa. Te drugie oddziaływanie będzie się z czasem pogłębiać i wpływać nawet na pojedyncze komórki społeczne, jak np. rodzina.
a) Około XIX wiek - zaczątki zauważania problemu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw - korporacje definiowały to pojęcie według własnego uznania. Etyczne zachowania przedsiębiorstw miały charakter bardziej ideologiczny i były podwalem pod późniejszy ich rozwój.
b) Koniec XIX wieku - powstawanie ustaw, które określały stosunki pomiędzy biznesem, a społeczeństwem. Zachowania przedsiębiorstw przestały ograniczać się w minimalnym stopniu do maksymalizacji zysku. Idee zaczęły mieć odzwierciedlenie w normach prawnych.
c) 1899 r - zostaje ukazana książka "Ewangelia bogactwa" - jednego z ówczesnych najbogatszych przemysłowców amerykańskich A. Corgie. Koncepcja zawarta w tej publikacji opierała się na dwóch zasadach:
- dobroczynności - nawiązuje do zasady biblijnej: bogaci powinni świadczyć na rzecz biednych. Zobowiązuje ona organizacje do poprawy warunków życia społecznego. Na tej podstawie powstawały organizacje charytatywne, które swoim działaniem obejmowała Stany zjednoczone.
- powierniczości - zasada bardziej akceptowalna przez biznesmenów, która traktuje ich jako zarządców dobra w imieniu innych ludzi. Przedsiębiorcy powinni tak wykorzystywać swoje zyski i kapitał, aby było to akceptowalne przez społeczeństwo.
Publikacja ta dowodzi rozwoju ideologii, określa ona jednak odpowiedzialność społeczną przedsiębiorstw w jednym aspekcie - finansowym.
d) Początki wieku XX - rząd amerykański podjął działania dążące do delegalizacji nieakceptowanych praktyk korporacji. W wyniku rozrostu przedsiębiorstw i ich kapitału następowały coraz to bardziej nieetyczne zachowania min.: praktyki monopolistyczne, uchylenia od płacenia podatków, nielegalne obroty akcjami przedsiębiorstw. W latach 30 za rządów prezydenta Roosevelta wprowadzono wiele ustaw, które chroniły inwestorów, pracowników i małe przedsiębiorstwa. Miało to swoje odzwierciedlenie w działaniach:
- rząd federalny w niektórych gałęziach przemysłu ustalał ceny, warunku działalności gospodarczej, normy bezpieczeństwa oraz zasady polityki socjalnej.
- powołanie komisji papierów wartościowych i giełdy - nadzorowała obrót akcjami i likwidowała nieuczciwe praktyki giełdowe.
Swawolność i brak ograniczeń prawnych doprowadziła jak widać w tym okresie do osiągnięcia zysku bez jakichkolwiek skrupułów, za wszelką cenę. Ideologia tak więc w wyniku tak bezwzględnych praktyk została znormalizowana i zaczęto bardziej kształtować się pojęcie społecznej odpowiedzialności korporacji.
e) Lata '60 i '70 wieku XX - era społeczna - kolejny etap o rozwoju prawa w zakresie etycznych zachowań przedsiębiorstw:
- ustawy dotyczące bezpieczeństwa pracy
- przepisy dotyczące substancji szkodliwych i zanieczyszczania środowiska
- ustawy o wymogach ruchu drogowego
- normy bezpieczeństwa dla towarów konsumpcyjnych
Wzrasta ingerencja państwa i tworzenie prawa. W efekcie korporacje w obawie przez sankcjami stosują się do przepisów. Zarządzanie nie sprowadza się do kontroli.
f) Współczesność - współcześni amerykanie traktują korporację jako wspólnotę z obowiązkami obywatelskimi i oczekują od organizacji postawy "dobrego obywatela". Działania podejmowane w Unii Europejskiej:
- 1995 r. - społeczny manifest powstały z inicjatywy działania europejskiej grupy przedsiębiorców i ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej - Jacquesa Dolores. Przyczyniło się to do wpisania problemu w program działania Unii Europejskiej.
- 2001 r. - stworzenie dokumentu - Greek Paper on CSR - określał zakres społecznej odpowiedzialności (z zewnątrz obejmuje społeczność lokalna oraz partnerów, dostawców, klientów, władze publiczne, organizacje pozarządowe reprezentujące społeczność lokalną, a także środowisko przyrodnicze, a wewnątrz przedsiębiorstwa dotyczy przede wszystkim pracowników i są to działania typu: dbanie o rozwój kadry, jej bezpieczeństwo i zdrowie oraz przestrzeganie praw człowieka i eliminowanie jakiejkolwiek dyskryminacji). W wyniku odpowiedzi na dokument powstały strategie promocji idei społecznej odpowiedzialności i zaangażowania przedsiębiorców w sprawy trwałego i zrównoważonego rozwoju w krajach Unii. Powstały również prace nad wypracowaniem modelu firmy społecznie odpowiedzialnej.
- 2002 r - państwa przystępujące do Unii musiały zaprezentować osiągnięcia w zakresie zrównoważonego rozwoju ( czyli wprost proporcjonalnego rozwoju w każdym aspekcie działania). Niestety okazało się że Polska jako kraj jeden z przystępujących w tym zakresie nie zrobiła żadnych postępów.)
Zrodzenie się idei społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw miało zaczątek w założeniu, iż postęp i rozwój ekonomiczny powinien iść w parze z rozwojem społecznym. W miarę rozrostu gospodarczego przedsiębiorstw oraz dążenia do ciągłej maksymalizacji zysku nastąpił etap odbiegania rzeczywistości od tego idealnego modelu. Wywoływało to negatywne relacje ze strony społeczeństwa, co wywoływało naciski na powstanie prawa, które urzeczywistniało idee i egzekwowało zachowania etyczne ze strony przedsiębiorców. Modelem do którego dąży współczesna gospodarka w tym zakresie jest przedsiębiorstwo w którym społeczna odpowiedzialność jest integralną częścią zarządzania przedsiębiorstwem. Należy mieć nadzieję, iż w Polsce korporacje również dojrzeją do tego modelu z korzyścią dla społeczeństwa czyli dla nas.
BIBLIOGRAFIA:
1. Rybak Mirosława: Etyka menedżera - społeczna odpowiedzialność menedżera
|
