Franciszek Karpiński jako twórca polskiego sentymentalizmu.
W literaturze polskiego oświecenia rozwinęły się trzy prądy literackie: klasycyzm, sentymentalizm i rokoko. Oświeceniowy sentymentalizm kładł nacisk na indywidualną sytuację człowieka. Nakładał na literatur 323u2016d 1; obowiązek ukazywania wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory więzi międzyludzkich, co również prowadziło do moralizatorstwa. Głównym ideologiem tego nurtu był Jan Jakub Rousseau. W Polsce obok malarza J.P.Norblina i Marii Winterberskiej ("Malwina, czyli domyślność serca" - pierwsza powieść sentymentalna) za twórcę polskiego nurtu sentymentalizmu uważa się Franciszka Karpińskiego. Mimo, że pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej, otrzymał bardzo dobre wykształcenie. Jednak jako osoba o dużej niezależności i nieumiejętności prawienia komplementów nie zrobił kariery na dworze królewskim.
W czasie studiów na Akademii lwowskiej Karpiński przeżył swoją młodzieńczą miłość do Justyny, której poświęcił m.in. wiersz "Do Justyny". Tęskność na wiosnę. Utwór ten należy do liryków miłosnych, choć w zasadzie o miłości nie ma w nim ani słowa. Podmiot liryczny wiersza porównuje świat natury ze swoim życiem wewnętrznym. Podczas, gdy cały świat zdominowany jest przez rozkwitającą wiosnę u niego dominują uczucia przeciwne: żal, tęsknota, poczucie smutku. Stan psychiczny podmiotu jest spowodowany zapewne zawodem miłosnym lub tęsknotą za byłą ukochaną.
Przykładem sielanki w twórczości Franciszka Karpińskiego jest utwór "Laura i Filon". Ten gatunek literacki powstały jeszcze w antyku i uprawiany przez np. Wergiliusza ma opisywać beztroskie życie pasterzy lub wieśniaków. Bohaterami jest tu para pasterzy, dwoje zakochanych w sobie ludzi. Ich imiona, Laura i Filon oraz typowe zajęcia pasterskie wskazują na cechy klasyczne tego utworu. Kochankowie umawiają się na wieczorne spotkanie pod umówionym jaworem. Laura nie zastając tam swojego chłopaka, zaczyna podejrzewać go o niewierność. W kulminacyjnym momencie jej gniewu z pobliskich zarośli wybiega Filon i próbuje uspokoić kochankę. Następują wzajemne deklaracje i przyrzeczenia miłości i wierności. Oboje pragną poznać swoje uczucia. Cechami sentymentalnymi widocznymi w tym utworze jest również szukanie przeszkód w miłości i szczęśliwe zakończenie.
Franciszek Karpiński był również aktywny politycznie. Od czasu Sejmu Czteroletniego zaczął pisać lirykę patriotyczną. Przykładem postawy patriotycznej poety mogą być wiersze "Pieśń dziada Sokalskiego" i "Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta". Pierwszy utwór jest przykładem elegii patriotycznej. Autor poprzez uczynienie dziada wyrazicielem żalów daje świadectwo przeniknięcia świadomości patriotycznej do prostego ludu. Podmiot liryczny jako wyraziciel świadomości narodu tracącego niezależność, lamentuje nad utratą wolności. Przeciwstawia on obraz Polski przedrozbiorowej z jej obrazem po utracie niepodległości. Wiersz jest stylizowany na pieśń ludową poprzez prosty język, liczne zdrobnienia i powtórzenia oraz strofę 2- wersową. Z kolei "Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" są typową pieśnią patriotyczną. Podmiot liryczny występuje w roli przedstawiciela i wyraziciela opinii upadłego narodu. Kieruje on swe słowa do ostatniego władcy Zygmunta Augusta. Poeta poprzez przypomnienie wspaniałej przeszłości Polski przeciwstawia to dramatycznej sytuacji po III rozbiorze, kiedy Polacy są więzieni, zmuszani do emigracji lub czują się w nim jak cudzoziemcy. Ostatnia część wiersza wyraża rozpaczliwą rezygnację i zupełny brak wiary w możliwość nadejścia niepodległości. Nieregularna budowa (coraz krótsze wersy) i rytm ostatniej zwrotki jest wyrazem napięcia emocjonalnego poety, wynikającego z braku nadziei.
Literatura sentymentalna kreowana przez Franciszka Karpińskiego charakteryzuje się przede wszystkim zwróceniem uwagi na wewnętrzne życie człowieka, jego uczucia i zmysły. W treściach patriotycznych widoczny jest pesymizm poety.
|
