WYKŁAD VIII |
Myślenie i spostrzeganie pełnią tę samą funkcję poznawczą. Służą orientacji człowieka w otoczeniu i umożliwiają tym samym sprawne i skuteczne działanie (dostosowanie elementów otoczenia służy przystosowaniu człowieka do świata zew.).
Spostrzeganie doprowadza do stworzenia 16116w227q reprezentacji obiektów, z którymi człowiek ma kontakt zmysłowy (za pośrednictwem telereceptorów - zmysłów).
Prowadzi do subiektywnego odzwierciedlenia obiektywnej rzeczywistości (niezależnej od podmiotu poznającego rzeczywistość).
Niezależnie przez kogo spostrzegane jest otoczenie to reaguje na nas tymi samymi oddziaływaniami. To jak spostrzegamy świat zależy od naszych zmysłów. Subiektywizm jest determinowany m. in. ograniczonością rejestracji zmysłowej (zależy od tego na ile pozostajemy w kontakcie z otoczeniem), nastawieniami oraz wpływem emocji, szczególnie lęku.
Obronność percepcyjna oraz uwrażliwienie percepcyjne - pośredniczą w tworzeniu tunelowego spostrzegania.
Trauma - przykre zdarzenie, które może spowodować psucie się wzroku, słuchu (mniejsza wrażliwość).
Myślenie zachodzi głównie w zakresie pamięci operacyjnej, przy znacznym udziale uwagi (w ramach przetwarzania inf.) choć szereg zautomatyzowanych reakcji przebiega nieświadomie (aż po "wglądy" poprzedzone całkowicie nie uświadomioną pracą umysłu).
Myśleniem nazywa się przetwarzanie informacji zawartych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach, pojęciach. Operacje myślowe zachodzą w kontynuacji niezależnych procesów spostrzegania, wyobrażania i uogólniania (tworzenia pojęć) na danych stanowiących wynik tamtych procesów.
Wyobrażenia - to zmysłowe reprezentacje rzeczywistości, z którymi człowiek nie ma bezpośredniego (zmysłowego) kontaktu. Możemy przywoływać obrazy:
a) odtwórcze po-spostrzeżeniowe, np. obraz własnej twarzy.
b) twórcze; mogą stanowić obrazy symboliczne, np. Einsteinowski ruch po promieniu świetlnym.
Schemat:
wyobrażenie - teoria - wzorowy materiał - przekazanie
Pojęcia (kategorie obiektów) - reprezentacje umysłowe zbioru obiektów, określające ich ważne i wspólne cechy (cechy wspólne i nieważne, np. kosiarka - jabłka, dla nich te cechy to to, że są trójwymiarowe, mają wnętrze).
Pojęcia jednostkowe - reprezentacja pojedynczego obiektu odnosząca się do jego różnych stanów (podstawa stałości i tożsamości obiektu spostrzeganego i wyobrażonego).
Pojęcia sztuczne - wymienione drogą celowego ich przyswajania (np. w szkole), definiowane przez ważne cechy i związki między nimi. Każdy egzemplarz pojęcia musi spełniać wszystkie warunki definicyjne (przynależności kategorialne), np. trójkąt prostokątny to figura geometryczna, złożona z 3 boków i kątów, z których jeden ma 90
Pojęcia naturalne - wyuczone w procesie specjalizacji, najczęściej poza świadomością; określone przez cechy ważne ujęte w prototypie (najlepszy egzemplarz pojęcia), np. jak wykazał Rosch, Drozd jest bardziej "ptasi" od strusia, bliższy prototypowi.
Prototyp - zawiera cechy ważne, w różnym stopniu charakteryzujące poszczególne egzemplarze pojęć. Istnieją dopuszczalne granice przekształcenia prototypu, które pozwalają dany obiekt włączyć w zakres pojęcia, np. zdolność latania u ptaków. Te dopuszczalne przekształcenia dotyczą całej struktury skorelowanych cech, np. posiadania piór i skrzydeł i latania.
Cechy prototypu i zakres dopuszczalnych transformacji tworzą się w drodze gromadzenia doświadczeń w kontakcie z poszczególnymi egzemplarzami pojęcia dzięki "statystyce doświadczenia"; uśrednia się dotychczasowe obserwowane cechy (średnia krągłość, soczystość jabłek).
Operacje umysłowe, czyli elementarne przekształcanie obrazów i pojęć:
a) przekodowywani informacji (z kodu wyobrażeniowego na kod semantyczny i odwrotnie), dzięki temu ingeruje się w znaczenia zawarte w pamięci semantycznej (pojęcia) i obrazowej (spostrzeganie i wyobrażenie). Cechy wyabstrahowane nadają nowe pojęcia, raz wyobrażenia twórcze, a raz metafory.
b) analiza (percepcyjna), synteza (widzenie oddzielnych elem.) i porównanie (polega na odnajdywaniu podobieństw i różnic) - są podporządkowane aktywności celowej rozwiązywania problemów.
Problem - "luka informacyjna" (Barlett), np. niezgodność informacji, zbyt duża ilość danych, etc.
Myślenie wymaga oderwania się od aktualnej sytuacji, "wycofaniu się ze świata zjawisk i działania w kierunku obserwacji i refleksji.
Myślenie dziecięce i człowieka dorosłego różni rodzaj dominującego kodu pamięciowego jak i operacji umysłowych.
Rodzaje myślenia:
a) myślenie konkretne - obrazowe
na spostrzeżeniach i wyobrażeniach
na ścisłym powiązaniu z sytuacją
operacje mogą polegać tylko na wyobrażeniu celu (rozwiązania) i mieć jeden kierunek
b) myślenie abstrakcyjne
głównie na pojęciach (znaczeniach semantycznych, abstrakcyjnych)
mogą dotyczyć zjawisk i zdarzeń całkowicie nie związanych z sytuacją
operacje odwracalne (Piaget), złożone zależności logiczne, przymusowo - skutkowe, np. dziecko widzi drut, który jest wygięty i drugi prosty. Widzi przekształcenie, ale nie potrafi odwrócić operacji.
("Wpr. do psychologii" G. Mietzel, str. 195 - 199)
Analiza sytuacji problemowej - ocena na podstawie zamierzonego wyniku i aktualnych danych zakresu brakujących informacji (co chcemy osiągnąć).
Generowanie pomysłów - próby znalezienia rozwiązania, zależne od typu problemu . Generowanie pomysłów może zachodzić dzięki liniowemu, analitycznemu przetwarzaniu informacji.
Weryfikacja pomysłów - ocena pomysłu dokonana dzięki ponownemu porównaniu efektów myślenia z założonym celem (zadaniem). Może następować sukcesywnie po każdym pomyśle, może zachodzić w odroczeniu, po zebraniu większej ilości pomysłów (szczególnie pożądane w myśleniu twórczym).
Algorytm - skończona ilość ściśle określonych kroków w myśleniu. Metoda poszukiwania rozwiązań gwarantująca sukces, ale ograniczająca zakres myślenia.
Heurystyka - ogólne, ale zaradne postępowanie, np. strategia wywierania wpływu na ludzi.
Myślenie twórcze prowadzi do wyników nowych, wartościowych z punktu widzenia podmiotu lub kryteriów ustalonych przez ekspertów w danej dziedzinie.
Sposób myślenia zależy od uwagi. Uwaga wchodzi w skład mechanizmu świadomości i oznacza sterowanie zakresem i głębokością przetwarzanej inf.
Zakres przetwarzanej informacji związany jest z selekcją, wyznacza tzw. filtr uwagi (proces selekcji). Głębokość przetwarzania zależy od intensywności uwagi.
przy uwadze intensywnej przetwarzanie jest głębokie, wysiłkowe informacji semantycznej, np. próba rozczytania hieroglifów.
Przy uwadze ekstensywnej przetwarzanie jest płytkie, bez wysiłkowe raczej informacji zmysłowej, np. odbiór zapachów, kolorów, etc.
|
