Metody, techniki i narzędzia badawcze

4.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Proces badawczy jako świadoma, celowa zmierzona czynność powinna się kierować określonymi regułami i wskazaniami, które będą kontrolowały postępowanie badacza. W związku z tym po wcześniejszym określeniu problemu ogólnego i hipotezy badawczej, zmiennej i wskaźników, kolejnym krokiem jest ustalenie metody, technik i narzędzi badawczych.

Pojęcie metody badań, jest szeroko opisywane w literaturze przedmiotu, istnieje wiele definicji M. Łobocki uważa, iż " Rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy"[1]

A. Kamiński skolei twierdzi, że " Istnieje tendencja do podejmowania metody badań jako zespołu teoretycznie uzasadnion 17117n134r ych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego"[2]

S. Nowak wnioskuje, że " Przez metodę naukową rozumiemy tu określony, powtarzalny sposób rozwiązywania problemu. (.) Metoda badań empirycznych to tyle, co określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązywania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości"[3]

J. Sztumski pisze, że " Przez metodę bowiem rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do którego się świadomie zmierza."[4]

W nawiązaniu do powyższych definicji wyróżniamy wiele klasyfikacji metod badań pedagogicznych między innymi:

Według M. Łobockiego metody i techniki badań pedagogicznych to:

Obserwacja.

Eksperyment pedagogiczny.

Testy osiągnięć szkolnych.

Techniki socjometryczne.

Analiza dokumentów.

Skale ocen.

Ankiety i kwestionariusze.

Rozmowa i wywiad.[5]

Inna klasyfikację przedstawia A. Kamiński, który wyróżnia następujące metody badań w pedagogice:

Studium indywidualnych przypadków.

Sondaż diagnostyczny na niewielkiej próbie.

Monografia instytucji.[6]

Wybrane metody badań w pedagogice według T.Pilcha, to:

Eksperyment pedagogiczny.

Monografia pedagogiczna.

Metoda indywidualnych przypadków.

Metoda sondażu diagnostycznego.[7]

Na potrzeby niniejszej pracy omówię w sposób bardziej szczegółowy metody badań według T. Pilcha:

Eksperyment pedagogiczny.

Zgodnie z definicją autora jest to " szczególny sposób gromadzenia wiedzy o badanym osobniku lub zbiorowości, polegający na organizowaniu sytuacji nietypowej, która wyzwala postawy i reakcje badanych lub badanego."[8]

W. Zaczyński w sposób szczegółowy opisuje eksperyment jako: " metodę naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem."[9]

T. Pilch potwierdza tą definicję pisząc, że " Charakter eksperymentu polega na wprowadzeniu do wybranego układu (zbiorowości społecznej, zespołu zdarzeń, zjawiska lub procesu) specjalnie przez nas wybranego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian układu lub w celu sprawdzenia, jakie zmiany w obserwowanym układzie zajdą pod wpływem owego nowego czynnika zwanego zmienną niezależną.

Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależna a elementami badanego układu. Bardziej utylitarnie traktowany eksperyment dostarczy wychowawcy wiedzy o skuteczności poszczególnych działań, o efektach podejmowanych inicjatyw wychowawczych czy dydaktycznych, lub też o wartości nowych metod nauczania, bądź pracy wychowawczej. Rezultatem eksperymentu są więc zawsze określone zmiany albo ich brak-zmiany nie tylko badanego układu, choć te są najważniejsze, lecz także zasobu naszej wiedzy."[10]

Monografia pedagogiczna.

Drugą metodą badawczą jest monografia pedagogiczna, za którą wedle sugestii A. Kamińskiego należy przyjąć " taką metodę postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej "struktury sformalizowane."[11]

Natomiast T. Pilch pisze, iż " Dotychczasowe ustalenia pozwalają nam nazwać monografią metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze, w rozumieniu placówki, lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych."[12]

Metoda indywidualnych przypadków.

Metoda ta posiada długi historyczny rodowód, który uzasadnia jej ograniczanie się do analizy konkretnych, jednostkowych przypadków wychowawczych, sprowadza się przez to do badania biografii ludzkich. Jak pisze T. Pilch i T. Barman: " metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku luz zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych."[13]

Metoda sondażu diagnostycznego.

" Tym czym dla studium indywidualnych przypadków są losy jednostek ludzkich

określonego rodzaju, tym dla sondażu diagnostycznego jest określone zjawisko społeczne."[14]

Zgodnie z definicją " metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje."[15]

Z wyżej wymienionych pokrótce scharakteryzowanych metod badań pedagogicznych na potrzeby niniejszej pracy wybrałam metodę indywidualnych przypadków.

Do wskazanej metody badań należy dobrać odpowiednie techniki badawcze. H. Muszyński tak pisze " W ślad za wyborem metody musi następować przygotowanie szczegółowych technik badawczych. Może ono polegać na opracowaniu dokładnego planu obserwacji dotyczącego tych zmiennych, do których postanowiliśmy zastosować tę właśnie metodę, obmyśleniu konkretnego kwestionariusza ankiety lub wywiadu, doborze odpowiednich sytuacji testowych w przypadku, kiedy metodą badawczą ma być poddanie badanego określonym próbom, a wskaźniki jego reakcji mają być wyrażane w zachowaniu. Czynności te kończy badacz pełnym zestawem technik, które zamierza zastosować dla skonstruowania i pomiaru zmiennych."[16]

W przeprowadzonych badaniach do zastosowanej metody indywidualnych przypadków, posłużę się następującymi technikami badawczymi:

1. Obserwacją

2. Wywiadem

3. Analizą dokumentów

4. Testem

Pojęcie obserwacji A. Kamiński definiuje w sposób następujący " Jest czynnością jednostronną, angażuje tylko badającego, którym powoduje dążenie do celowego, planowego, systematycznego i krytycznego spostrzegania określonych zachowań, przedmiotów itp."   

T. Pilch pisze natomiast, iż " Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń."[18]

Wywiad to jak pisze A. Kamiński " czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad." T. Pilch skolei uważa, że " Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz." W. Zaczyński traktuje wywiad jako

" metodę zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej sumy wiadomości."[21]

Skolei przez analizę dokumentów M. Łobocki rozumie " (.) metodę lub technikę badawczą, polegającą na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenie się, pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju działalności, zakończonych bardziej lub mniej gotowym produktem."

T. Pilch i T. Wujek uściślają, że " Przez pojęcie <dokument> możemy rozumieć każdy przedmiot materialny, w którym jest utrwalona myśl ludzka, umożliwiający przekazywanie treści komunikowalnej, służącej do formułowania twierdzeń w procesie poznawania środowiska społecznego."[23]

Pojęcie testu Z. Zaborowski, wyjaśnia w sposób następujący " Test- zadania, które wykonuje osoba badana, służące do określenia właściwości jednostki, np. jej zdolności, potrzeb."[24]

Natomiast W. Zaczyński test określa jako " specjalną próbę, identyczną dla wszystkich badanych, wprowadzona intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiająca obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów."[25]

Podsumowując ustalenia terminologiczne, wyjaśnię jeszcze pojęcie narzędzi badawczych: " Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań."[26]

" (.) metoda jest pojęciem najszerszy i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody, jak i pojęcia techniki badawczej."[27]

Na potrzeby niniejszych badań zostały wykorzystane następujące narzędzia badawcze:

Arkusz obserwacyjny

Kwestionariusz wywiadu

Test pomiaru wykonania, mierzący czynności motoryczne i sensoryczne

Po dokonaniu wyboru metody, technik i narzędzi badawczych zebrane materiały

zostaną przeze mnie opracowane według następujących etapów postępowania badawczego:

" (.) *opracowanie procedury badań;

*zgromadzenie materiału badawczego

*statystyczne i ilościowe opracowanie wyników

* analiza teoretyczna uzyskanego materiału i wyprowadzenie wniosków."

Charakterystykę uzyskanego materiału, oraz wnioski przedstawię w dalszej części mojej pracy.