Narodowe reguły przepływu osób we Włoszech

Narodowe reguły przepływu osób we Włoszech

Kształtowanie się polityki migracyjnej we Włoszech

Pozycja prawna cudzoziemca we Włoszech w ostatnich dwudziestu latach przeszła w przepisach włoskich głębokie zmiany. Aż do połowy lat osiemdziesiątych kwestia ta była głównie poddana normom prawa międzynarodowego, zaś fragmentaryczne zasady w prawie wewnętrznym były ważne jedynie dla policji bezpieczeństwa. Stosunki prawne nałożone na cudzoziemców były regulowane na podstawie zasad prawa policyjnego lub norm prawa międzynarodowego prywatnego. Poza tym wewnętrzne prawo pozostawiało szerokie pole okólnikom ministerialnym i chociaż nie kontrastowało z duchem Konstytucji, nie mogło być rozważane na równi z jej zasadami .

W 1981 r. Włochy ratyfikowały Konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 143 z 1975 r. uznającą promocję i równość w możliwościach i traktowaniu pracowników migrujących, zawartą potem w Ustawie nr 943 z 30 grudnia 1986 roku. Zgodnie z tą Ustawą do przepisów włoskich zostały wprowadzone zasady równości traktowania i równości praw pracowników - obcokrajowców zamieszkałych we Włoszech oraz ich rodzin z pracownikami włoskimi. Po raz pierwszy wprowadzono prawo umożliwiające łączenie rodzin, prawo do reprezentacji cudzoziemców za pomocą ustanowienia poradni regionalnych i gwarancje praw dotyczących korzystania z usług społeczno - zdrowotnych. Dla pracowników, którzy mieliby możliwość podjęcia legalnej pracy, prawo przewidywało też możliwość zalegalizowania pobytu.

W 1990 r. została zatwierdzona Ustawa nr 39 z 28 lutego, zwana Ustawą Martelliego. Uzupełniała ona poprzednią Ustawę nr 943, wprowadzając nowe zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców w charakterze pracownika, w celu podjęcia studiów, leczenia oraz by mieć prawo do swobodnego wyznania. Określała dostęp do pracy na własny rachunek, wolnego zawodu i przewidywała możliwość utworzenia spółek pracy. Podyktowane też zostały specyficzne zarządzenia dotyczące wydalenia oraz określono kwestie związane z uchodźstwem politycznym, uchylając zastrzeżenia geograficzne dla uznania statusu uchodźcy w realizacji Konwencji Genewskiej z 1951 r.

Ustawa zamierzała uregulować wjazd na terytorium Włoch za pomocą pojęcia przepływu pracowników - cudzoziemców spoza Wspólnoty Europejskiej (tzw. extracomunitari), dla których wstęp był podporządkowany kontroli dyspozycyjności siły roboczej w stosunku do różnych funkcji. Tworzono listy zatrudnienia, których porządek stawiał w pozycji uprzywilejowanej odpowiednio: pracownik włoski w stanie bezrobocia 515i81f , pracownik z UE, pracownik spoza UE przebywający już na terytorium . Pomimo wszystkich wysiłków, imigracja była coraz częściej rozważana jako "sytuacja konieczności".

Dopiero w 1998 r. została uchwalona ustawa nr 40 z 6 marca 1998 roku o imigracji oraz prawach i obowiązkach obcokrajowca (La legge sull'immigrazione e norme sulla condizione dello straniero). Zniosła ona prawie całkiem ustawodawstwo poprzednie. Ustawa nr 40 z 6 marca 1998 r. ustaliła nowe kierunki, cele i zasady. Oparła politykę migracyjną na trzech płaszczyznach: Pierwszą z nich stanowił trzyletni program legalnych wjazdów, który polegał na ustaleniu liczby pracowników cudzoziemców mających pozwolenie na wjazd i pobyt we Włoszech w celu podjęcia pracy najemnej, sezonowej i na własny rachunek. Liczbę pracowników ustalano co roku w oparciu o dane o zatrudnieniu w kraju. Na podstawie umów z państwami pochodzenia cudzoziemców były przygotowywane specjalne listy na które mogli wpisywać się obcokrajowcy, którzy mieli zamiar podjąć pracę na terenie Włoch.

Druga płaszczyzna dotyczyła większego wsparcia w procesie integracji imigrantów, którzy przebywają we Włoszech legalnie. Obywatele Włoch, cudzoziemcy legalnie przebywający na terenie państwa lub też regiony, przedsiębiorstwa, ruchy związkowe związki zawodowe oraz stowarzyszenia wolontariatu działające od przynajmniej trzech lat w sektorze imigracji, w następstwie posiadania odpowiednich wymogów, uzyskali prawo do zagwarantowania mieszkania oraz pokrycia kosztów utrzymania i opieki zdrowotnej obcokrajowcowi posiadającemu pozwolenie na pobyt przez okres roku. Ponadto cudzoziemcy, który złożyli prośbę o odnowienie pozwolenia na pobyt z powodu pracy, motywów rodzinnych, azylu politycznego lub humanitarnego, adopcji lub powierzenia, a także o nabycie obywatelstwa dostali prawo do korzystania z narodowej służby zdrowotnej. Opieka zdrowotna obejmowała również członków rodziny będących na utrzymaniu obcokrajowca i legalnie przebywających na terenie Włoch.

Ustawa dążyła również do dokładniejszego ukazania kontrastu między migracją nielegalną a wykorzystaniem kryminalnym imigrantów, dlatego też wprowadziła decyzję o nie karaniu nielegalnych imigrantów przebywających we Włoszech, którzy mają potrzebę pomocy i wsparcia humanitarnego. Odpowiadało to trzeciej płaszczyźnie polityki migracyjnej. .

Wśród innych wprowadzonych nowości odznaczają się: określenie dokładnych warunków wjazdu, pobytu i wydalenia, ustanowienie centrów pobytowych w oczekiwaniu na wydalenie, uznanie wielu praw i obowiązków oraz ustanowienie karty pobytu, która odróżnia pozycję obcokrajowca zamieszkującego legalnie we Włoszech już od co najmniej pięciu lat, zbliżając ją do pozycji obywatela. Zaostrzyła kary dla tych, którzy sprzyjają nielegalnej imigracji, a także ustanowiła pozwolenie na pobyt z powodu protekcji społecznej, czyli na korzyść "współpracowników sprawiedliwości". Wprowadziła też kompleks zarządzeń, które chronią prawo do jedności rodzinnej i prawa niepełnoletnich, bardziej skuteczne i wyraziste normy w zakresie opieki medycznej, wykształcenia, zamieszkania, integracji społecznej, specyficzne formy protekcji w przypadku dyskryminacji z przyczyn rasowych, etnicznych, narodowych i religijnych .

W ustawie zdefiniowane zostało pojęcie cudzoziemca, który pojawia się na granicy lub terytorium narodowym jako podmiot prawa. Dla niego Ustawa przyznała również, nawet jeśli znajduje się nielegalnie, "podstawowe prawa człowieka przewidziane przez normy prawa międzynarodowego". Z tej samej zasady artykuł 10 punkt 2 nie uznawał jako przestępstwo "fakt udzielenia pomocy i opieki humanitarnej cudzoziemcom będącym w potrzebie nawet, jeśli przebywają na terytorium Włoch nielegalnie" .

Ustawa nr 40/98 została włączona w tzw. Tekst Jednolity (Testo Unico). Jednolity Tekst dotyczący migracji był pierwszym aktem, który ujął prawa i obowiązki cudzoziemca w sposób całościowy. Utrwalił on kierunki, cele i reguły nad wszystkimi aspektami pobytu obcokrajowca we Włoszech, a także wymagał od rządu i administracji włoskiej ich urzeczywistnienia.

Przepisy migracyjne zostały zaostrzone od 10 września 2002 roku, kiedy to weszła w życie tzw. Ustawa Bossi -Fini, zawierajaca nowe przepisy w zakresie zatrudniania cudzoziemców spoza Unii Europejskiej (tzw. extracomunitari) i zwalczania nielegalnej imigracji. Mimo wyraźnie restrykcyjnego charakteru ustawa w pewnym stopniu uwzględnia również potrzeby włoskiego rynku pracy, a zwłaszcza zapotrzebowanie na zagranicznych pracowników zatrudnianych w charakterze pomocy domowej oraz opiekunów starszych i niepełnosprawnych. Zgodnie z jej postanowieniami obcokrajowcy spoza UE mogą uzyskać zezwolenie na pobyt we Włoszech po uzyskaniu gwarancji zatrudnienia jeszcze przed przybyciem do Włoch. Wcześniejsze regulacje umożliwiały cudzoziemcom, którzy przybyli do Włoch legalnie lub nielegalnie i znaleźli zatrudnienie na miejscu uzyskanie zezwolenia na pobyt i na pracę już na terytorium kraju. Wprowadzone w ustawie regulacje legalizują wyłącznie pobyt obcokrajowców pracujących we Włoszech w charakterze pomocy domowej. Nielegalne przekroczenie granicy przez cudzoziemca traktowane jest jako przestępstwo karane pozbawieniem wolności. W ramach wzmacniania ochrony granic włoskiej marynarce przydzielono dodatkowe obowiązki patrolowania wybrzeża i przyznano prawo zatrzymania statków przemytniczych (przysługujące dotychczas straży granicznej) .

Warunki wjazdu oraz pobyt na terytorium Włoch

Ustawa Bossi - Fini nie zmieniła ani nie zastąpiła Tekstu Jednolitego, lecz jedynie zmodyfikowała niektóre jego artykuły, dokładając przepisy o związku między pozycją pracownika a prawami migranta, które przez Tekst Jednolity zostały wcześniej pominięte. Pozostały natomiast niezmienione warunki wjazdu na terytorium kraju. Wstęp na teren Włoch uzależniony jest od posiadania ważnego paszportu, bądź wizy, którą wydaje ambasada, konsulat lub kraj zamieszkania. Ustawa ustala jakie są warunki oraz potrzebne dokumenty dla różnych typów wiz ( turystyka, interesy, studia, leczenie, itd.). Wraz z wizą władze dyplomatyczne bądź konsulat włoski dostarcza cudzoziemcowi pisemne zawiadomienie o jego prawach i obowiązkach we Włoszech. Zawiadomienie to musi być przedstawione w zrozumiałym dla niego języku lub w razie braku w języku angielskim, francuskim bądź arabskim. Według artykułu 4 punkt 3 Ustawy Bossi - Fini na teren Włoch nie jest wpuszczany obcokrajowiec, który nie spełnia odpowiednich wymogów, bądź stanowi zagrożenie dla porządku publicznego, bezpieczeństwa Włoch lub jednego z krajów, z którymi Włochy podpisały umowy o zniesieniu kontroli na granicach wewnętrznych i ustanowieniu wolnego przepływu osób. Nie jest wpuszczany obcokrajowiec skazywany wcześniej za przestępstwa przewidziane w artykule 444 kodeksu karnego, czyli za: handel narkotykami, wolność seksualną, sprzyjanie nielegalnej imigracji do Włoch i nielegalnej emigracji do innych krajów lub za przestępstwa typu więzienie ludzi, prostytucja, handel nieletnimi, prowadzenie nielegalnej działalności. Wiza nie przysługuje również obcokrajowcowi wydalonemu poprzednio z Włoch oraz obywatelowi jednego z krajów Unii Europejskiej .

Obcokrajowcy, którzy nie spełniają określonych wymogów ( wiza, paszport, również środki potrzebne do pobytu we Włoszech) mogą zostać wydaleni z kraju przez policję. Za popełnione przestępstwa zostają wydaleni również obcokrajowcy dotychczas przebywający we Włoszech legalnie. Ich pozwolenie na pobyt zostaje cofnięte .

Następnym ważnym punktem ustawy jest kwestia pobytu. Artykuł 5 Ustawy mówi, że cudzoziemiec z kraju nieczłonkowskiego, który legalnie przybył na teren Włoch, w ciągu ośmiu dni od przybycia musi zwrócić się do kwestora prowincji, w której przebywa o tzw. permesso di soggiorno, czyli pozwolenie na pobyt. Jest to akt administracyjny, z którym obcokrajowiec może zamieszkać we Włoszech legalnie przez czas ograniczony. Nowością wprowadzoną przez Ustawę jest pobranie od cudzoziemca odcisków palców. Czas ważności pozwolenia zależy od motywu pobytu. Generalnie permesso di soggiorno wystawiane jest z następujących powodów: turystyka, praca, odbycie studiów, połączenie z rodziną . Jeżeli powodem jest turystyka, wizyta lub interesy, pozwolenie na pobyt nie może przekroczyć trzech miesięcy i nie jest odnawialne.

W przypadku motywu pracy pozwolenie na pobyt wystawiane jest po przedstawieniu umowy o pracę. Ustawa 189/02 wprowadziła nowy przepis, według którego pozwolenie na pobyt ze względu na pracę wystawiane jest w następstwie okazania podpisanego kontraktu na pobyt ze względu na pracę najemną. Kontrakt podpisany przez obywatela Włoch oraz cudzoziemca pochodzącego z kraju nie będącego członkiem Unii Europejskiej i przebywającego legalnie we Włoszech powinien zawierać: gwarancję ze strony pracodawcy, że pracownik otrzyma mieszkanie i zobowiązanie się pracodawcy do pokrycia kosztów podróży powrotu do kraju pochodzenia pracownika. Pracodawca, który zamierza ustanowić z danym pracownikiem stosunek pracy na czas określony, bądź nieokreślony ma obowiązek przedstawić w specjalnym urzędzie do spraw imigracji wyżej opisaną umowę wraz z wyszczególnionymi warunkami oraz prośbę o oficjalne zezwolenie na pracę i deklarację, że będzie informował o każdej zmianie stosunku pracy. W przypadku, gdy nie zna osobiście swojego pracownika może prosić o zezwolenie na pracę dla więcej osób wpisanych na listę oczekujących na pracę, które wybierane są według ściśle określonych kryteriów. Specjalny urząd do spraw imigracji kontaktuje się z centrum zatrudnienia, które poprzez komputerowe przekazywanie danych rozpowszechnia ofertę pracy. Jeśli w ciągu dwudziestu dni ( w przypadku pracy sezonowej okres ten wynosi pięć dni) do danej pracy nie zgłosi się żaden pracownik pochodzący z Włoch lub kraju należącego do Unii Europejskiej, centrum zatrudnienia zawiadamia urząd do spraw imigracji, który w ciągu czterdziestu dni od złożenia podania o pracę dla pracownika - cudzoziemca, po konsultacji z kwestorem wydaje specjalne zezwolenie mieszczące się w granicach ilościowych i jakościowych określonych w artykule 3 ustęp 4 i art. 21 i na prośbę pracodawcy przesyła dokumentację wraz z numerem fiskalnym do urzędów konsularnych. Zezwolenie na pracę najemną jest ważne nie dłużej niż 6 miesięcy od daty wystawienia. W ciągu tego okresu urzędy konsularne w kraju pochodzenia bądź zamieszkania pracownika wystawiają mu wizę wjazdową, która zawiera kod fiskalny wystawiony przez urząd do spraw imigracji. W ciągu ośmiu dni od przybycia cudzoziemiec musi udać się do tego urzędu by podpisać kontrakt pobytu, który przekazany zostaje odpowiednim władzom i centrum zatrudnienia. W ten sposób pracownikowi przyznane jest permesso di soggiorno per lavoro, czyli pozwolenie na pobyt ze względu na pracę .

Możliwość podjęcia zatrudnienia przez cudzoziemca z kraju nieczłonkowskiego uzależniona jest od wydania specjalnego dekretu o kwotach dotyczących maksymalnej ilości cudzoziemców, którzy mogą podjąć pracę na terytorium Włoch. Przygotowywane są one w oparciu o bazę danych o rzeczywistym popycie na pracę. Określają kwoty zapotrzebowania na pracowników wykonujących pracę najemną
i pracowników, którzy prowadzą własną działalność gospodarczą. Ponadto ustalają też kwoty dla pracowników pochodzenia włoskiego, którzy mieszkają za granicą w krajach nie należących do Unii Europejskiej. Dekret ten wydawany jest 31 grudnia poprzedniego roku w stosunku do którego odnosi się jego treść .

Pozwolenie na pobyt ze względu na pracę jest ograniczone czasowo oraz zależy od długości kontraktu. Nie może przekraczać: dziewięciu miesięcy w przypadku pracy sezonowej, roku w przypadku pracy najemnej na czas określony oraz dwóch lat w przypadku pracy najemnej na czas nieokreślony. W przypadku pracy na własny rachunek pozwolenie na pobyt wystawiane jest na bazie zaświadczenia uprawnionej do tego włoskiej reprezentacji dyplomatycznej lub konsularnej o spełnieniu wymogów artykułu 18 Ustawy. Pozwolenie na pobyt nie może przekraczać okresu dwóch lat, może być jednak odnawiany na prośbę obcokrajowca u kwestora prowincji, w której przebywa, co najmniej dziewięćdziesiąt dni przed upływem ważności pozwolenia na pracę najemną na czas nieokreślony, przynajmniej sześćdziesiąt dni przed upływem czasu ważności pozwolenia na pracę najemną na czas określony oraz w pozostałych przypadkach co najmniej trzydzieści dni przed upływem ważności pozwolenia na pobyt. Obcokrajowiec jest wtedy poddawany kontroli warunków przewidzianych w ustawie, które zezwalają na wydanie pozwolenia na pobyt. Permesso di soggiorno nie może być przedłużone o okres dłuższy niż ustalony w pozwoleniu początkowym. Utrata miejsca pracy nie może stanowić powodu cofnięcia pozwolenia na pobyt pracownika oraz jego członków rodziny legalnie przebywających na terenie Włoch. W przypadku utraty pracy pracownik może zostać wciągnięty na listę oczekiwania na zatrudnienie przez pozostały okres trwania ważności pozwolenia na pobyt, z wyjątkiem pozwolenia na pracę sezonową .

Nowością wprowadzoną przez Ustawę 189/2002 była możliwość uregulowania do 11 listopada 2002 roku stosunku pracy dotychczas pracujących nielegalnie imigrantów z prywatnymi pracodawcami. Początkowo dotyczyło to osób pracujących w gospodarstwie domowym, opiekunek i pomocy do starszych osób, jednak rząd włoski rozciągnął możliwość legalizacji pracy również na pracowników najemnych. Pracodawca, który wykazał chęć uregulowania pozycji pracownika - cudzoziemca miał obowiązek podpisania z nim kontraktu o pracę nie krótszej niż rok oraz zapłacenia 700 euro. W ten sposób obcokrajowiec otrzymywał pozwolenie na pobyt i tym samym prawo do legalnej pracy .

Nie mają prawa do podjęcia zatrudnienia we Włoszech obcokrajowcy, którzy posiadają pozwolenie na pobyt ze względu na turystykę, ubiegający się o azyl, przebywający we Włoszech ze względów religijnych, w interesach służbowych, powodów zdrowotnych oraz osoby niepełnoletnie .

Artykuł 23 Ustawy Bossi - Fini traktuje o połączeniach rodzinnych. W myśl tego artykułu podanie o połączenie z rodziną należy złożyć do prefektury, czyli biura terytorialnego rządu odpowiedzialnego za miejsce zamieszkania składającego ową prośbę. Złożone podanie musi być wyposażone w dokumenty poświadczające związki pokrewieństwa oraz poświadczone przez władze konsularne Włoch. Prefektura wystawia kopię oznaczoną pieczątką z datą i podpisem pracownika, który przyjął podanie. Następnie sprawdza za pomocą potwierdzeń u uprawnionej kwestury istnienie dodatkowych wymogów. Po upływie dziewięćdziesięciu dni zainteresowany może otrzymać wizę wjazdową bezpośrednio od włoskich przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych za okazaniem kopii aktów oznaczonej przez prefekturę, z której wynika przedstawienie podania i odpowiedniej dokumentacji. Pozwolenia na pobyt nie może przekroczyć dwóch lat .

Artykuł 26 Ustawy Bossi - Fini zezwala też obcokrajowcom na naukę na uniwersytetach włoskich. Art. 26 p. 5 Ustawy stanowi, iż jest dozwolony wstęp do kursów uniwersyteckich na zasadzie równości warunków ze studentami włoskimi obcokrajowcom posiadającym kartę pobytu, obcokrajowcom przebywającym już we Włoszech ze względów rodzinnych, ze względu na azyl polityczny czy humanitarny oraz z powodów rodzinnych, a także obcokrajowcom mieszkającym za granicą, którzy są w posiadaniu dyplomów dojrzałości szkół włoskich za granicą, szkół międzynarodowych, które działają we Włoszech lub za granicą, i które mają uregulowane przepisy dotyczące uznania dyplomów studiów na podstawie porozumień dwustronnych i specjalnych przepisów . Cudzoziemcy muszą też spełnić określone warunki formalne pozwalające na dostęp do studiów. Muszą posiadać zaświadczenie o znajomości języka włoskiego w stopniu pozwalającym na uczestnictwo w zajęciach. W tym kandydaci na studia mają możliwość uczęszczania na kursy języka włoskiego, które są organizowane przez włoskie uczelnie. Na egzamin dopuszczający do studiów we Włoszech muszą ponadto zdać egzamin sprawdzający ich ogólna wiedzę ze znajomości języka i kultury włoskiej. Pojedyncze uniwersytety mogą wymagać również innych dokumentów. Cudzoziemcy, którzy zamierzają podjąć naukę we Włoszech mają obowiązek wykazania iż dysponują odpowiednim zasobem ekonomicznym pozwalającym im na samodzielne utrzymanie się bądź też gwarancji ze strony instytucji, obywatela Włoch lub obcokrajowca mieszkającego legalnie we Włoszech.

Okres trwania permesso di soggiorno w celu odbycia studiów nie może przekroczyć jednego roku. W przypadku uczęszczania na studia wieloletnie istnieje możliwość przedłużenia pozwolenia na pobyt o kolejny rok .

Ustawa 189/2002 reguluje też kwestę dostępu obcokrajowców z krajów nie należących do Unii Europejskiej do mieszkań. Mają oni prawo do korzystania z nich pod warunkiem, że wykażą iż przebywają legalnie na terenie kraju w myśl obowiązującego prawa. Punkt 6 artykułu 27 określa, że obcokrajowcy - posiadacze karty pobytowej oraz zamieszkujący legalnie we Włoszech, będący w posiadaniu pozwolenia na pobyt przynajmniej dwuletniego i którzy wykonują legalną działalność najemną lub na własny rachunek mają prawo do korzystania na warunkach równości z obywatelami włoskimi z mieszkań budownictwa publicznego i usług pośrednictwa mieszkaniowego .

W Ustawie przewidziane jest też w artykule 9 wydawanie karty pobytu, czyli tzw. carta di soggiorno. Wydawana jest ona obcokrajowcowi, który przebywa legalnie na terenie Włoch co najmniej od sześciu lat. Poprzednia Ustawa wymagała co najmniej pięcioletniego legalnego pobytu. Dokument ten w przeciwieństwie do permesso di soggiorno wystawiany jest na czas nieokreślony i musi być odnawiany co dziesięć lat. Obcokrajowiec w momencie ubiegania się o kartę pobytu musi posiadać pozwolenie na pobyt zawierające powód, które zezwala na nieograniczoną liczbę przedłużeń, dzięki któremu może wykazać, iż dysponuje dochodem pozwalającym na utrzymanie siebie oraz swojej rodziny. Obcokrajowiec ma prawo starać się o wydanie karty pobytu dla siebie, a także swego współmałżonka oraz dzieci niepełnoletnich i mieszkających wraz z nim. W przypadku, gdy cudzoziemcem jest dziecko obywatela Włoch, osoba niepełnoletnia lub krewny obywatela kraju, ażeby dostać kartę pobytu nie musi być spełniony wymóg legalnego przebywania na terenie Włoch od co najmniej sześciu lat. Karta pobytu wydawana jest przez kwestora w ciągu dziewięćdziesięciu dni od złożenia podania i po zaakceptowaniu wszystkich wymogów. Jeśli decyzja o przyznaniu jej jest odmowna zainteresowany może zwrócić się do Regionalnego Sądu Administracyjnego w ciągu 60 dni od otrzymania zawiadomienia .

Po otrzymaniu karty cudzoziemiec może przekroczyć granicę włoską bez konieczności okazywania wizy. Ponadto karta pobytu uprawnia obcokrajowca, który ją posiada do korzystania ze wszystkich praw, jakie przysługują właścicielowi pozwolenia na pobyt, do podjęcia każdej dozwolonej działalności, chyba że prawo wyraźnie jej zabrania lub rezerwuje dla obywatela Włoch ( na przykład obrona państwa), do korzystania z usług, świadczeń dostarczanych przez administrację publiczną, do uczestnictwa w życiu publicznym, do odbycia służby wojskowej i wzięcia udziału w wyborach, kiedy są przewidziane przez zarządzenie. Ustalono też, że obywatelki będące w posiadaniu owej karty mają prawo do ubiegania się o tzw. czek macierzyński za każde dziecko urodzone po 1 lipca 2000 roku

Ważną kwestią jest też nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa włoskiego. Włoskie obywatelstwo opiera się na zasadzie "ius sanguinis"(prawo krwi). W myśl tej zasady obywatelem Włoch może zostać dziecko, którego ojciec lub matka jest narodowości włoskiej. Ustawa nr 9 z 5 lutego 1992 roku przewiduje jednak przypadki, w których możliwe jest nabycie obywatelstwa. Nabycie włoskiego obywatelstwa może następować w dwojaki sposób. Pierwszy jest to sposób automatyczny i jest uzależniony od woli osoby zainteresowanej. Do takich przypadków należą urodzenie dziecka, uznanie praw rodzicielskich, adopcja, pochodzenie rodzinne, nabycie lub odzyskanie obywatelstwa ze strony rodzica, urodzenie się i mieszkanie we Włoszech. Drugi sposób jest uzależniony od spełnienia określonych warunków ustalonych przez władze państwa oraz woli osoby zainteresowanej. Są to ślub oraz naturalizacja, która jest związana z długim pobytem we Włoszech .

Wydalenie z kraju

We Włoszech istnieją dwie główne formy wydalenia obcokrajowca z Włoch. Należą do nich: usunięcie cudzoziemca z terytorium narodowego oraz nie przepuszczenie go przez granicę . Usunięcie cudzoziemca z terytorium kraju następuje z powodu zakłócenia porządku publicznego i bezpieczeństwa państwa, nielegalnego przekroczenia granicy, nielegalnego pobytu oraz niezgodności w zakresie społecznym.

Według obecnej Ustawy Bossi - Fini zgodnie z artykułem 12 usunięcie z terytorium państwa następuje zawsze wraz z odprowadzeniem policji do granicy. Wyjątek stanowią cudzoziemcy, którzy pozostają na terenie Włoch nielegalnie. W tym przypadku Ustawa mówi, że dla cudzoziemca, którego pozwolenie na pobyt wygasło więcej niż sześćdziesiąt dni temu, a on nie zgłosił prośby o jego przedłużenie, wydaje się nakaz samowolnego opuszczenia terytorium państwa w ciągu piętnastu dni. Obcokrajowiec, który otrzymał nakaz opuszczenia terytorium kraju ma prawo odwołania się do trybunału w miejscu urzędowania władzy, która wydała wniosek w terminie sześćdziesięciu dni od zarządzenia wydalenia. Trybunał przyjmuje bądź odrzuca odwołanie i w ciągu dwudziestu dni wydaje swoją decyzję. Odwołanie się może być podpisane również osobiście i jest ono przedstawiane poprzez włoską reprezentację dyplomatyczną lub konsularną w kraju przyjezdnym. Podpis na odwołaniu przez zainteresowaną osobę jest uwierzytelniany przez funkcjonariuszy reprezentacji dyplomatycznych lub konsularnych, którzy poświadczają jego autentyczność oraz dbają o przekazanie go do władz sądowych. Obcokrajowiec ma prawo do opieki sądowej ze strony zaufanego obrońcy, który posiada specjalne pełnomocnictwo wystawione przez władze konsularne. Ponadto może też korzystać z bezpłatnej obrony na koszt państwa i w razie gdyby nie posiadał swego obrońcy, jest on wspomagany przez obrońcę wyznaczonego przez sędziego. Przewidziane są dwie formy opieki sądowej. Jest to możliwość odwołania się do TAR - u, czyli Regionalnego Sądu Administracyjnego (Tribunale Amministrativo Regionale) działającego w regionie Lazio, w przypadku wydania dekretu o wydaleniu z powodu zakłócania porządku publicznego i bezpieczeństwa kraju oraz możliwość odwołania się do sądu powszechnego w przypadku nielegalnego przekroczenia granicy bądź nielegalnego pobytu.

Cudzoziemiec wydalony z kraju ma zakaz wjazdu na jego teren bez specjalnego zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych przez okres dziesięciu lat. W dekrecie o wydaleniu może być też przewidziany okres krótszy, jednak w każdym przypadku nie mniejszy niż pięć lat biorąc pod uwagę całościowe postępowanie zainteresowanego w czasie jego pobytu we Włoszech. Jeżeli wydalony pojawi się we Włoszech przed upływem wymaganego czasu zostają zastosowane wobec niego zarządzenia karne. Jest ukarany aresztem trwającym od sześciu miesięcy do roku, po czym ponownie zostaje odprowadzony do granicy. Jeżeli wydalenie jest postanowione przez sędzię to osoba naruszająca przepis o zakazie powrotu zostaje ukarana 4 latami więzienia .

Niektóre podmioty należą do kategorii osób, których nie można wydalić z Włoch. Są to:

cudzoziemcy który ryzykują bycie ofiarą prześladowań na tle rasowym, płci, językowym, obywatelstwa, religijnym, z powodu opinii politycznych, warunków osobowych lub społecznych albo mogą ryzykować odesłanie do innego państwa w którym nie będą chronieni od prześladowań,

2. cudzoziemcy, którzy nie ukończyli 18 roku życia,

cudzoziemcy będący w posiadaniu karty pobytu (z pominięciem spraw o szczególnej wadze),

cudzoziemcy, którzy mieszkają ze swoimi krewnymi (do czwartego stopnia pokrewieństwa) lub ze swym współmałżonkiem, który jest obywatelem Włoch,

kobiety cudzoziemki będące w ciąży i do szóstego miesiąca po porodzie dziecka. Ponadto art. 4 Protokołu Dodatkowego do Konwencji Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przewiduje, iż będą zabronione masowe wydalenia cudzoziemców.

Nie przepuszczenie obcokrajowca przez włoską granicę jest określone w zakresie ochrony i kontroli granicy. Może być zastosowane wobec cudzoziemca, który pojawia się na granicy bez odpowiednich wymogów, które zezwoliłyby mu na wstęp na terytorium państwa lub też wobec cudzoziemca, który nawet jeśli poddał się kontroli, zostaje zatrzymany natychmiast po przekroczeniu granicy. Ponadto mogą zostać wydaleni z granicy: osoby wcześniej już wydalone, chyba że otrzymali szczególne zezwolenie na wjazd do Włoch lub minął już termin zakazu wstępu na teren państwa, obcokrajowcy , którzy muszą zostać wydaleni lub są oznaczeni jako osoby zagrażające porządkowi publicznemu, bezpieczeństwu i ochronie stosunków międzynarodowych. Oddalenie cudzoziemca z granicy nie może być w kierunku państwa, w którym byłby on zagrożony prześladowaniem.

Kiedy nie można dokonać natychmiastowego wydalenia cudzoziemca zostaje on zatrzymany przymusowo w najbliżej znajdującym się ośrodku tymczasowego pobytu i opieki. W tego typu ośrodkach zostają zatrzymani przede wszystkim cudzoziemcy, którzy potrzebują pomocy, których narodowość i dane osobowe trzeba dopiero ustalić, którzy oczekują na dokumenty do podróży lub szukają odpowiedniego transportu, aby wrócić do swego kraju.

Cudzoziemiec może przebywać w ośrodku przez okres jednego miesiąca, ale na żądanie kwestora sędzia może przedłużyć jego pobyt o następne 30 dni. Wydalenie może nastąpić również przed upływem danego terminu.

W ośrodku tymczasowego pobytu musi być zagwarantowana opieka medyczna, możliwość leczenia, prawo do korespondencji telefonicznej, pocztowej i telegraficznej z zagranica oraz pełne poszanowanie godności ludzkiej. Przez cały czas pobytu obcokrajowiec nie ma prawa oddalania się od ośrodka chyba, że istnieją ku temu uzasadnione powody takie jak konieczność hospitalizacji lub otrzymania w przedstawicielstwie dyplomatycznym lub konsularnym dokumentów potrzebnych do powrotu do kraju, zagrożenie życia członka rodziny cudzoziemca przebywającego na terenie Włoch[24].

Jeżeli nie ma możliwości zatrzymania obcokrajowca w ośrodku pobytu tymczasowego lub upłynął termin jego pobytu bez wydania wyroku o wydaleniu kwestor nakazuje cudzoziemcowi opuścić teren Włoch w ciągu pięciu dni[25].

Warunki przyznania azylu

Prawo do azylu jest podstawowym prawem humanitarnym uznanym przez konwencje międzynarodowe takie jak: Konwencja Genewska, Konwencja z Dublinu, Uniwersalną Deklarację Praw człowieka i Konstytucja Włoch ( artykuł 10) .

Konwencja Genewska wyjaśnia pojęcie uchodźcy. Definiuje go jako osobę, która przebywa poza krajem, którego jest obywatelem, ze strachu przed prześladowaniem na tle rasowym, religijnym, z powodu przynależności do określonej grupy społecznej lub wygłaszanych opinii politycznych. Uchodźcą może być też osoba, która nie posiada obywatelstwa oraz przebywa poza krajem w którym ma stałe zamieszkanie z powodów wyżej wymienionych.. Konwencja przyznaje mu prawa, z których może on w pełni korzystać od momentu w którym znajduje się on na granicy kraju do którego zamierza się udać, czyli od chwili w której znajduje w stanie ubiegającego się o azyl. Konwencja określa jaki jest minimalny standard traktowania, który muszą zagwarantować kraje goszczące uchodźców. Te same państwa mogą zaoferować mu traktowanie bardziej przychylne, aniżeli zostało określone w konwencji .

W ostatnich latach wiele państw ( europejskich i nieeuropejskich) zmodyfikowało w sposób bardziej restrykcyjny swoje ustawodawstwa w zakresie przyznania azylu, ograniczając prawa uchodźców. Spowodowane to było tym iż kraje te uznały, że wielu imigrantów rozważa ubieganie się o azyl jako jeden ze sposobów przedostania się na teren wybranego państwa przy jednoczesnym ominięciu przepisów, które regulują napływ imigrantów .

Włochy są jedynym państwem spośród krajów Unii Europejskiej, gdzie prawo do azylu nie zostało potraktowane jako odrębne prawo. Nowa ustawa o imigracji z 2002 roku wprowadziła zmiany w zakresie przyznania azylu, które według licznych organizacji zajmujących się prawami ludzi, pogarszają aktualny obraz normatywny dotyczący praw uchodźców zapewnionych ustawowo przez normy międzynarodowe .

Według art. 31 Ustawy cudzoziemiec, który zamierza ubiegać się o status uchodźcy musi przedstawić odpowiednio umotywowany powód do biura policji granicznej. Na żądanie policji kwestor wystawia czasowe pozwolenie na pobyt, którego ważność jest aż do ukończenia procedury uznania lub nie jego statusu. W tym czasie zostaje zatrzymany w centrum czasowego pobytu. W wypadku negatywnego wyroku obcokrajowiec ma prawo do sądowego odwołania się od tego wyroku[30].

Cudzoziemiec ubiegający się o azyl nie może zostać zatrzymany tylko w celu, żeby sprawdzić przedstawioną prośbę o przyznanie azylu. Może jednak zostać zatrzymany przez ściśle określony czas w celu określenia zgody dotyczącej jego pobytu na terenie Włoch w przypadkach: gdy trzeba określić jego narodowość bądź tożsamość, ponieważ nie posiada on dokumentów lub w momencie przyjazdu do kraju przedstawił fałszywe dokumenty, żeby sprawdzić elementy, na których bazuje swoją prośbę o przyznanie mu azylu oraz, gdy od zatrzymania uzależnione jest postępowanie dotyczące przyznania mu prawa pobytu na terytorium Włoch. Zatrzymanie musi zarządzone tylko w następstwie przedstawienia przez obcokrajowca prośby o azyl, który został już wcześniej zatrzymany za ominięcie bądź próbę ominięcia kontroli na granicy, lub który został wcześniej dotknięty zarządzeniem wydalenia z państwa lub nie przepuszczony przez granicę. W owych przypadkach na czas trwania procedury obcokrajowcy zostają umieszczeni odpowiednio w ośrodkach tożsamości lub ośrodku pobytu czasowego. Oddalenie się z tych ośrodków powoduje automatyczną rezygnację z ubiegania się o azyl .

Po dwóch dniach od chwili otrzymania prośby cudzoziemca o otrzymanie azylu kwestor wysyła dokumenty do Komisji Terytorialnej, która w ciągu piętnastu dni rozpatruje jego przypadek. W ciągu następnych trzech dni podejmuje odpowiednią decyzję. W przypadku odpowiedzi negatywnej obcokrajowiec ma pięć dni na odwołanie się. Jeżeli zostaje natychmiast wydalony z Włoch ma piętnaście dni na odwołanie poprzez przedstawicielstwo dyplomatyczne Włoch w jego kraju pochodzenia. Komisja Terytorialna wraz z osobą wytypowaną przez Komisję Narodową w ciągu dziesięciu dni podejmuje decyzję w sprawie odwołania. Odmowa przyznania statusu azylu powoduje konieczność opuszczenia terytorium Włoch, jednak obcokrajowiec może zwrócić się do prefekta o udzielenie mu pozwolenia na pobyt w czasie rozpatrywania jego odwołania[32].

Sytuacja niepełnoletniego cudzoziemca na terytorium Włoch

Ważną kwestię, jaką porusza Ustawa jest problem dzieci, czyli cudzoziemców poniżej osiemnastego roku życia. Za niepełnoletnich obcokrajowców uważa się dzieci urodzone przez imigrantów, adoptowane przez nich lub będące pod ich opieką . Imigrant przebywający na terenie Włoch, który chce aby jego dziecko dołączyło do niego musi ubiegać o pozwolenie na pobyt ze względów rodzinnych. W tym celu musi wykazać, iż dysponuje odpowiednim miejscem zamieszkania, odpowiednim rocznym dochodem pochodzącym z legalnych źródeł. Jest możliwe też wejście małoletniego cudzoziemca na teren Włoch jeżeli jego rodzic lub opiekun jest właścicielem karty pobytu, posiada pozwolenie na pracę najemną nie krótsze niż jeden rok lub pozwolenie na pracę na własny rachunek Aby małoletni cudzoziemiec został wpisany na pozwolenie na pobyt swego rodzica konieczne jest okazanie aktu urodzenia przetłumaczonego i poświadczonego przez konsulat włoski. W wielu krajach pochodzenia wymagane jest ponadto aby podczas procesu legalizacji obecny był zainteresowany małoletni cudzoziemiec[33].

Nowa Ustawa 189/2002 wprowadziła pojęcie tzw. i minori non accompagnati czyli niepełnoletni cudzoziemcy przebywający na terenie Włoch bez legalnej opieki ze strony dorosłych. W poprzedniej ustawie z 1998 roku wydalenie takiego cudzoziemca nie było dozwolone w następstwie śledztwa nad obecnością jego rodziców w kraju pochodzenia i warunkami życia. Śledztwo to było przeprowadzane przez Komitet Centralny. Nowa Ustawa nie zmieniła zadań komitetu, przewidziała jednak możliwy pobyt małoletniego we Włoszech jeżeli znajduje się on na terytorium kraju nie krócej niż trzy lata, brał udział przez co najmniej dwa lata w projekcie edukacyjnym, i istnieją warunki mieszkaniowe i możliwość podjęcia pracy lub nauki .

Nad pobytem osoby małoletniej we Włoszech czuwa zawsze Komitet dla Małoletnich Cudzoziemców. Jego zadania określone są w art. 25 Ustawy 189/2002. Dba on o ochronę praw małoletnich cudzoziemców, aby były one w zgodzie z prawami ustalonymi w Konwencji Praw Dziecka z 1989 roku ratyfikowanej w 1991 roku. W szczególności ustala on reguły pobytu osób niepełnoletnich na terenie Włoch powyżej szóstego roku życia, które dostają się do kraju w ramach różnych projektów solidarnościowych, tymczasowej gościny przez rodziny włoskie i inne stowarzyszenia, powierzenia tymczasowego oraz ich powrotu do kraju. Ponadto ustala on reguły pobytu małoletnich bez prawnej opieki ze strony dorosłych. Wspiera jego pobyt we Włoszech, powrót do kraju pochodzenia wraz z opieką oraz możliwość dołączenia do rodziny w kraju skąd on pochodzi lub w innym kraju trzecim .

Wszystkie dzieci do 15 lat niezależnie od tego czy przebywają we Włoszech legalnie czy też nielegalnie mają prawo do zdobywania wykształcenia, do korzystania z usług edukacyjnych oraz do uczestnictwa w życiu szkolnym. Szkoła dla nieletnich imigrantów (legalnych i nielegalnych) jest obowiązkowa. Zapisy do niej możliwe są o każdej porze roku. Niepełnoletni bez dokumentów zapisywani są jako rezerwowi, ale nie przeszkadza to im w kończeniu kolejnych lat szkolnych o każdym charakterze i każdym stopniu. Zapis do szkoły musi zawierać curriculum szkolne cudzoziemca i ewentualne dyplomy jakie zdobył jako uczeń .

W celu zagwarantowania prawa do nauki dla małoletnich cudzoziemców państwo, regiony i instytucje lokalne organizują kursy i inicjatywy które mają za zadanie wspierać naukę języka włoskiego[37].

W myśl prawa włoskiego szkoła ma za zadanie doceniać różnice językowe, kulturowe jako bazę znajomości, szacunku i tolerancji pomiędzy odmiennymi kulturami i sprzyjać inicjatywom ochrony kultury oraz języka kraju pochodzenia .

6. Podstawowe prawa przysługujące imigrantom we Włoszech

Każdemu obcokrajowcowi przebywającemu na terenie Włoch przysługują prawa rozpoznawane jako podstawowe prawa jednostki ludzkiej. Jednym z nich jest prawo do mieszkania czyli prawo do posiadania przestrzeni mieszkalnej, gdzie cudzoziemiec może mieszkać, chronić się i rozwijać prywatne życie. Ma prawo do przebywania w nim wraz ze swoja rodziną. Konstytucja Włoska nie przyznaje w sposób jednoznaczny prawa do mieszkania ani imigrantowi ani obywatelowi Włoch. Ponadto nowa ustawa o imigracji z 2002 roku wprowadza pewne ograniczenia w dostępie do mieszkalnictwa publicznego dla imigrantów legalnie przebywających we Włoszech. Ograniczenia te dotykają również właścicieli karty pobytu, pozwolenia na pobyt na okres dłuższy niż dwa lata, a także wykonującym legalną pracę najemną lub na własny rachunek .

Imigranci posiadają również prawo do nauki gwarantowane na warunkach równości z obywatelami Włoch. W szczególności osoby niepełnoletnie mają obowiązek uczęszczania do szkoły nawet jeżeli przebywają w kraju nielegalnie. Dorośli przebywający we Włoszech legalnie mogą uczęszczać na kursy języka włoskiego, szkoły podstawowej i średniej by otrzymać dyplom ukończenia szkoły lub szkoły kształcenia zawodowego. Cudzoziemcy mieszkający za granicą mają prawo do podjęcia studiów we Włoszech, jednak prawo to wymaga spełnienia określonych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych warunków Zagraniczny student ma prawo w trakcie studiów do podjęcia pracy, jednak liczba przepracowanych godzin nie może być większa niż 20 godzin w tygodniu i 1040 rocznie. Potrzebna jest też zgoda ze strony instytucji szkolnej, do której uczęszcza .

Każdy imigrant ma też prawo do podjęcia leczenia we Włoszech. Cudzoziemcy przebywający legalnie mają obowiązek do zapisania się do tzw. SSN (Servizio Sanitario Nazionale), czyli Narodowej Służby Zdrowia, gdzie mają zagwarantowaną równość praw i obowiązków na równi z obywatelami włoskimi. Zapisy do SSN odbywają się poprzez ASL ( Azienda Sanitaria Locale) czyli jednostkę sanitarną znajdującą się w okręgu zamieszkania cudzoziemca i kończy się wraz z upływem ważności pozwolenia na pobyt. Cudzoziemcy przebywający we Włoszech bez pozwolenia na pobyt mogą korzystać z usług ambulatoryjnych lub szpitalnych w nagłych przypadkach, chorobach i w wyniku nieszczęśliwych zdarzeń. W szczególności objęte są ochroną ciąża i macierzyństwo, ochrona zdrowia osoby małoletniej, szczepienia i zabiegi profilaktyczne rangi międzynarodowej, profilaktyka i diagnoza chorób infekcyjnych. Usługi te nie pociągają za sobą kosztów ze strony cudzoziemców. Ponadto przystąpienie do owej struktury sanitarnej obcokrajowców nielegalnych nie może pociągać za sobą zawiadomienia policji. Wyjątkiem są sytuacje, gdzie można przypuszczać, iż zostało popełnione przestępstwo .

Cudzoziemiec zamieszkujący za granicą ma prawo do podjęcia leczenia we Włoszech na podstawie wizy wjazdowej oraz pozwolenia na pobyt dla siebie i ewentualnie dla osoby, która mu towarzyszy. Długość pozwolenia na pobyt zależy od długości terapii jakiej poddaje się chory i może przedłużane dopóki potrzebne jest leczenie .

Dla cudzoziemców, którzy od dawna zamieszkują we Włoszech istnieją liczne usługi publiczne, prywatne i prywatno - społeczne, które zostały stworzone przez jednostki terytorialne, kwestury i organizacje związkowe. Zarządzane są one przez liczne stowarzyszenia wolontariatu. Ich zadaniem jest odpowiadać na ich wszelkie pytania dotyczące pobytu, ułatwiać zmaganie się z biurokracją, a także ułatwiać ich integrację we Włoszech .