Prawo a inne systemy normatywne

1. Pojęcie prawa

Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.

2. Prawo a inne systemy normatywne

Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).

Rodzaje norm poza prawnych:

- normy etyczne ( dotyczą zawodu );

- normy religijne ( obowiązują wyznawców );

- normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia);

Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.

3. Podział systemu prawa polskiego na gałęzie

- prawo kostytucyjne:

Reguluje ustrój państwa, władzę w państwie, prawa i obowiązki obywateli.

- prawo administracyjne:

Pozwolenia na budowę domu, prowadzenie działalności gospodarczej, dowody i paszporty itd.

- prawo finansowe:

Reguluje tworzenie i podział budżetu, dochody i wydatki (podatki).

- prawo karne:

Reguluje procedury przy ściganiu i karaniu przestępców.

- prawo cywilne:

Reguluje stosunki o charakterze majątkowym, śwadczenie usług, leasing itd.

- prawo rodzinne:

Reguluje szwiązki małżeńskie, stosunki między małżonkami, adopcja.

- prawo pracy:

Reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem.

- prawo międzynarodowe publiczne:

Reguluje stosunki między państwami.

- prawo międzynarodowe prywatne:

Reguluje i roztrzyga kolizje między różnymi systemami prawa ( mieszne małżeństwa - Polak i Niemka).

4. System źródeł prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierające przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np: w Dzienniku Ustaw. Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:

1) konstytucja;

2) ustawy;

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) rozporządzenia;

5) akty prawa miejscowego;

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce. Źrodło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (np.: w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).

5. Konstytucja jako ustawa zasadnicza

Konstytucja jest to ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. Unormowany jest w niej zarys struktur organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów i wreszcie prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. O pierwszoplanowej roli konstytucji świadczy to, że wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszyskich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czepią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenia Narodowe (Sejm + Senat) w dniu 2 kwietnia 1997 roku, a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.

6. Ustawa jako źródło prawa

Do wydania ustawy uposażony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu, Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają:

- posłowie;

- Senat;

- Prezydent;

- Rada Ministrów;

- grupa 100000 obywateli;

Tryb uchwalania ustawy:

- trzy czytania;

- przedstawienie wniosku o przyjęcie projektu;

- głosowanie ( quorum sejmowe, ustawy są uchwalane zwykłą większo&# 18418k103s 347;cią głosów );

- rozpatrzenie projektu przez Senat ( na okres 1 miesiąca );

- projekt idzie do prezydenta ( 21 dni ); Gdy prezydent zgłasza veto, to Sejm by je odrzucić i uchwalić ustawę wymaga kwalifikowanej większości 3/5. Po podpisaniu ustawy prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.

7. Pojęcie kodeksu i kodyfikacji, ustawy ogólnej i szczgólnej

Kodeks jest to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. Aktualnie w Polsce obowiązuje szereg kodeksów, np: kodeks karny, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks postępowania karnego, i inne. Potocznie nazwę kodeksu nadaje się także niektórym aktom, które w rzeczywistości kodeksami nie są, np: kodeks drogowy. W każdym państwie prowadzona jest działalność mająca na celu doskonalenie prawa. Trzy formy tej działalności zasługują na

szczególną uwagę:

a) unifikacja prawa, ( ujednolicenie prawa na terenie państwa ).

b) inkoporacja prawa, ( jest to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad ).

c) kodyfikacja prawa, ( kodyfikacja jest najwyższą formą procesu doskonalenia prawa. Kodyfikacja polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks. Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami. W rezultacie - w oparciu o obowiązujące dotąd przapisy - powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisyzostają uchylone. Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa, często całej gałęzi ).

8. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa

Umowy międzynarodowe retyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Należą do nich umowy dotyczące: a) pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych; b) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji; c) członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych; d) znacznego finansowego obciążenia państwa. Wrazie gdy następuje kolizja umowy międzynarodowej a jakąś ustawą, wówczas pierszeństwo ma umowa międzynarodowa. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organiazcji międzynarodowej (np. Unii Europejskiej), kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sparach. Sejm może w sprawie podpisania umowy międzynarodowej zarządzić referendum.

9. Rozporządzenie jako źródło prawa

Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracj państwowej, do których - jak o tym jest dalej mowa - należą: a) Rada Ministrów, b) Prezes Rady Ministrów, c) ministrowie,

d) przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Dlatego tekst rozporządzania rozpoczyna się z reguły od słów: ,, Na podstawie art. ... ustawy z dnia ... ( Dz. U. Nr ..., poz. ... ) zarządza się, co następuje''. Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporzadzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie.

Rozporządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Inaczej mówiąc nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać ustawy. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak ustawa, rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej.

10. Uchwała i zarządzenie jako źródło prawa

Uchwała jest to w najogólniejszym sensie forma aktu prawnego zawierającego decyzję organu kolegialnego (np. Sejmu, Rady Ministrów, Sądu Najwyższego ). W tym znaczeniu uchwały są np. wszystkie -> akty normatywne kolegialnych organów państwa niezależnego i miejsca w hierarchi -> źródeł prawa. Uchwała są zarówno -> ustawa, apel Sejmu, jak i -> rozporządzenie RM czy KRRiTV. Zwykle do podjęcia uchwały niezbędne są określone quorum i odpowiednia większość głosów.

Zarządzenie jest to akt normatywny o charakterze wewnętrznym, obowiązujący tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

11. Prawo miejscowe jako źródło prawa

Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je stanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienia prawa miejscowego należy do samorządu terytorialnego. Organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy oraz zasady i tryby korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Prawo miejscowe jest najmniej ważnym prawem w stosunku do konstytucji. Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa. Szczególnym rodzajem prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. W rozporządzeniach porządkowych wojewoda ustanawia nakazy lub zakazy.

12. Pojęcie, budowa i rodzaje norm prawnych

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Norma prawna charakteryzuje się następującymi cechami.

Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje. Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób.

Norma prawna zbudowana jest z trzech części.

W jej skład wchodzą:

hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ).

dyspozycja, ( dyspozycja jest to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy ).

sankcja, ( sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).

W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które róznią się między sobą charakterem i mocą obowiązującą. Są to: a) normy bezwzględnie obowiązujące ( normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić ). b) normy względnie obowiązujące ( normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie).

13. Stosunek prawny i jego elementy

Wśród tak pojmowanych stosunków społecznych wyodrębnia się grupa stosunków, ktore są ze społecznego punktu widzenia interesów państwa, ważne. Państwu nie jest obojętne, jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych. Takie stosunki nazywamy stosunkami prawnymi.

Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.

Osoby lub grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.

W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:

a) prawo podmiotowe,

b) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu,

c) podmiot prawa,

d) podmiot obowiązku,

e) przedmiot stosunku prawnego.

Za elementy stosunku prawnego uważa się więc strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują, a nadto przedmiot stosunku czyli to, o co w danym stosunku chodzi ( rzeczy, dobra materialne, działania ). Gdy Adam pożyczy Piotrowi 1000 zł, powstaje między nimi stosunek prawny, który trwa tak długo, póki Piotr nie zwróci pieniędzy lub zobowiązanie w inny sposób nie wygaśnie. Piotr ma obowiązek zwrócić pożyczkę, a Adam ma prawo domagać się zwrotu, dłużnik jest podmiotem obowiązku, a wierzyciel podmiotem prawa. Przedmiotem stosunku prawnago jest to wszystko, do czego odnoszą się prawa i obowiązki stron ( w tym przykładzie zwrot 1000 zł ).

W związku z powyższymi wiadomościami o stosunku prawnym i jego elementach należy przypomnieć, że termin ,, prawo " może być rozumiany dwojako. Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym.

Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się ( oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia ).

Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Na przykład wierzyciel może domagać się od dłużnika zwrotu pożyczonej kwoty dlatego, że takie prawo podmiotowe przyznają dającemu pożyczkę przepisy kodeksu cywilnego. Egzekowanie praw podmiotowych może następować na drodze prawnej.

14. Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych

Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę. Jest też powszechnie zaliczane w nauce prawa cywilnego do konstrukcji o kluczowym znaczeniu. Poglądy doktryny na istotę i charakter prawa podmiotowego są rozbieżne. Dotyczy to także sytuacji w nauce polskiej. Przedstawione poniżej stanowisko odpowiada jednej z koncepcji prawa podmiotowego; cechuje je pewne uproszczenie.

Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionago. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania, np. właściciel roweru może na nim jeździć lub nie, rozebrać na części, użyczyć innej osobie, wynająć. Prawo podmiotowe istnieje jednak, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, ktore ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Każde prawo podmiotowe ma oparcie w przepisach prawa cywilnego. Prawa podmiotowe występują tylko w ramach stosunku prawnego. Prawu podmiotowemu odpowiada więc ciążący na innej osobie obowiązek.

Prawo podmiotowe jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia. W stosunku cywilnoprawnym występuje z reguły kilka uprawnień, mają one znacznie równorzędne lub nierównorzędne, powstają jednocześnie lub niejednocześnie, a ich losy w czasie trwania stosunku prawnego mogą być różne. Uprawnienia te razem wzięte tworzą prawo podmiotowe.

Z różnych podziałów praw podmiotowych w prawie cywilnym szczególnie ważny jest podział na:

prawa podmiotowe bezwzględne,

prawa podmiotowe względne.

Prawami podmiotowymi bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wszystkie wierzytelności, wierzyciel bowiem może domagać się spełnienia świadczeń tylko od dłużnika.

15. Uprawnienie i roszczenie

UPRAWNIENIE jest to podstawowy element prawa podmiotowego; określona wiązka uprawnień powiązanych funkcjonalnie, tworząc sferę możliwości postępowania w ramach określonego prawa podmiotowego, np.własność jako prawo podmiotowe składa się ze szczególnych uprawnień korzystania ( posiadania, używania, pobierania, pożytków).

ROSZCZNIE jest to część prawa podmiotowego.

16. Pojęcie i rodzaje zdarzeń prawnych

Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu tworzą niewielką grupę ( śmierć człowieka, grad niszczący ubezpieczone zasiewy, inne klęski żywiołowe wywołujące skutki prawne ) i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system. Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych ( włamujący się do magazynu złodziej działa wprawdzie z określonym zamiarem, ale nia jest nim bynajmniej wywołanie skutków prawnych ). Natomiast aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych. Na przykład kupujący zawiera umowę ze sprzedawcą właśnie po to, by ten miał obowiązek przenieść na niego własność rzeczy za zapłatą ceny kupna. Czyny dzielą się z kolei na dozwolone i niedozwolone. U podstaw tego podziału leży stosunek obowiązujących przepisów prawnych do danego czynu. Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniny przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawo nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne. Czyn dozwolony jako zdarzenie prawne nie oznacza więc każdego czynu zgodnego z prawem, lecz tylko taki, który rodzi stosunek prawny albo powoduje jego zanik lub zmianę. Przykładem czynu dozwolonego jest między innymi tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytutywne.

17. Przestrzeganie i stosowanie prawa, etapy stosowania prawa

Przestrzeganie prawa należy rozumieć takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zgodne z obowiązującymi przepisami.

Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi, które służą do podejmowania decyzji.

Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe.

Stosowanie prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form:

1) ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, czyli: sąd lub organ administracji państwowej stwierdza, że między stronami istnieje stosunek prawny o określonej treści, i w związku z tym strony mają wobec siebie takie to i takie prawa i obowiązki. Przykładem tej formy stosowania prawa jest wyrok sądu w karnej, gdzie sąd stwierdza fakt popełnienia przestępstwa i w ten sposób ustala istnienie stosunku prawnego pomiędzy państwem a przestępcą, a jednocześnie precyzuje go wymierzając karę, orzekając o kosztach procesu itd.

2) stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego, czyli: w skutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego, między stronami powstaje nowy stosunek prawny, np. wyrok rozwodowy stwarza między stronami nową sytuację prawną, gdyż zrywa istniejący dotąd między nimi stosunek prawny.

Występują trzy etapy stosowanie prawa:

- ustalenie stanu faktycznego;

- wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu;

- wydanie decyzji;

18. Pojęcie i rodzaje domniemań

Domniemania prawne są to przepisy prawne nakazujące uznawać w określonych warunkach określonego rodzaju fakty za prawnie ustalone. Wyróżnia się:

- domniemania prawne formalne: nakazują przyjmować, że ma lub miał miejsce określony fakt, dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce fakt przeciwny ( np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe)

- domniemania prawne materialne: polegają, na tym że na podstawie przepisu prawnego należy uznawać pewien poszukiwany fakt za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np. domniemanie pochodzenia od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa.

19. Pojęcie i rodzaje wykładni prawa

Wykładnia, czyli interpretacja prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot:

- wykładnia autentyczna: tłumaczy wątpliwości powstające przy stosowaniu zarządzenia;

- wykładnia legalna : obowiązuje powszechnie;

- wykładnia sądowa: w trakcie postępowania sądowego;

- wykładnia naukowa: przy zmianie przepisów;

Rodzaje wykładni ze względu na metodę:

- wykładnia gramatyczna: znaczenie słów;

- wykładnia celowościowa: do czego ustawodawca zmierzał;

- wykładnia systemowa: bada miejsce normy prawnej w systemie prawa;

- wykładnia historyczna: ustalenie normy prawnej za pomocą materiałów historycznych;

Rodzaje wykładni ze względu na wynik:

- wykładnia rozszerzająca: szersze rozumienie normy;

- wykładnia zwężająca: węższe rozumienie normy;

- wykładnia stwierdzająca: wyniki się pokrywają ;

20. Luki w prawie i metody ich wypełniania

We wszystkich niemal gałęziach prawa organy zajmujace się stosowaniem prawa napotykają w swej działalności luki w systemie prawnym. Stanowi to oczywiście utrudnienie dla pracy organu. Jeśli tym organem jest sąd to wówczas powoływany jest do ferowania orzeczeń, szczególnie aktualna staje się sprawa wypełniania luki. Luka jest to biała plama na pewnym odcinku prawa. Nie każdy brak przepisów można potraktować jako lukę. O luce w prawie mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany. Luki w prawie wypełnia się za pomocą analogii. Znane są dwa rodzaje analogii:

a) analogia ustawy; (występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stososowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu. Podstawą stosowania analogii ustawy jest przekonanie, że skoro pewien stosunek społeczny został już uregulowany przez ustawodawcę, a stosunek będący przedmiotem oceny jest do niego zbliżony, to można przyjąć, iż ta sama racja, która przyświecała ustawodawcy przy unormowaniu prawnym danego stosunku prawdopodobnie skłoniłaby go do analogicznego potraktowania stosunku podobnego).

b) analogia prawa: ( Istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Nie jest tu możlie zastosowanie analogii ustawy. W takim przypadku sąd może oprzeć roztrzygnięcie sprawy na stworzonej prze siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodastwa. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do roztrzygnięcia danej sprawy. Orzeczenie sądu nie staje się więc częścią obowiązującego prawa. Analogia jako sposób wypełniania luk ma największe znaczenie w prawie cywilnym. W prawie karnym stosowanie analogi jest niedopuszczalne ).

21. Kolizja norm w czasie

O kolizji przepisów prawnych mówi się gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają. Do kolizji przepisów prawnych w czasie dochodzi gdy stosunek prawny uregulowany jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisy wydane w różnym czasie. Jeśli np. w czasie trwania małżeństwa wchodzi w życie nowy kodeks rodzinny regulujący odmienne niż poprzeni wzajemne prawa i obowiązki małżonków, to jest to typowy przykład kolizji przepisów dawnych i nowych, a więc kolizji w czasie. Instrument, który usuwa kolizjie w czasie to przepisy przejściowe. Przepisy przejściowe ustalają, jak należy roztrzygać kolizje powstające w wskutek wejścia w życie danego aktu. Polega to najczęściej na wskazaniu przez przepisy przejściowe tych aktów normatywnych, które tracą moc z chwilą wejścia w życie nowego aktu. Jednak nie zawsze akt normatywny zawiera przepis przejściowy, wówczas występuje kolizja. Kolizja między starymi i nowymi przepisami roztrzygana jest przez zasadę USTAWA PÓŹNIEJSZA UCHYLA WCZEŚNIEJSZĄ. Oznacza ona, że akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków, które powstały już po jego wejściu w życie, czyli pod rządami aktu normatywnego.

22. Kolizja norm w przestrzeni

O kolizji przepisów prawnych mówi się gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają. Kolizja przepisów w przestrzeni, to ta kolizja, do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji może dojść:

a) między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju;

b) między przepisami obowiązującymi w różnych państwach;

Do kolizji między przepisami dzielnicowymi może dojść tylko wtedy, gdy prawo każda dzielnica państwa ma swoje prawo. Obecnie państwo polskie jest ujednolicone i do takich kolizji nie dochodzi.

Kolizje między ustawodawcami różnych państw są zjawiskiem naturalnym i nie da się go uniknąć. Trzeba natomiast dysponować środkami do ich rozstrzygania. Do takiej kolizji dochodzi w przypadku zawierania umowy pomiędzy np. obywatelem Polski i obywatelem Węgier, związków małżeńskich par mieszanych (Polak i Niemka). W takich przypadkach każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne. Wskazują one do jakiego stosunku prawnego stosować praw rodzime czy obce. Dziedziny prawa cywilnego i prawa rodzinnego reguluje prawo międzynarodowe prywatne. W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są np. następujące zasady:

1) w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba.;

2) w zakresi prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa na terenie, którego rzecz się znajduje;

3) w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwie są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcia umowy;

23. Sejm - skład, organy, kompetencje

Sejm jest jednym z dwóch - obok Senatu - organów ustawodawczych. Jest organem przedstawicielskim, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Reprezentuje - podobnie jak - Prezydent i Senat - suwerenne prawa narodu, przekazane mu akt wyboru. Zakres kompetencji obu organów ustawodawczych sprawia, że to właśnie Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa. Poza kompetencjami w dziedzinie ustawodawczej Sejm decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych. W wypadkach określonych w przepisach konstytucyjnych Sejm i Senat, obradujące wspólnie, tworzą Zgromadzenie Narodowe. Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję. Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Wybory do Sejmu zarządza Prezydent łącznie z wyborami do Senatu. O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy, który też rozpatruje protesty zgłoszone w sprawie wyboru poszczególnych kandydatów. Poseł jest reprezentantem całego narodu i w związku z tym nie wiążą go instrukcje udzielane mu przez wyborców. Sejm obraduje na posiedzeniach. Sejm wybiera ze swego grona marszałka, który kieruje pracami Sejmu oraz sprawuje inne funkcje publiczne, a także inne organy.Obrady Sejmu są jawne. Uchwalanie ustawy i podejmowanie innych uchwał jest możliwe tylko wtedy, gdy w posiedzeniu w danym momencie bierze udział co najmniej pewna określona przepisami liczba posłów ( quorum ). Quorum - jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej - wynosi połowę ogólnej liczby posłów. Jednym z ważnych zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Poseł ma dwa szcególne prawne przywileje, ściśle ze sobą związane: nietykalność i immunitet.

Nietykalność polega na tym, że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem zatrzymania posła na gorącym uczynku przestępstwa. Immunitet poselski oznacza, że przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie może być prowadzone postępowanie karne.

Posłowie mają obowiązek brać udział w planarnych posiedzeniach Sejmu oraz w pracach komisji, do których zostali powołani.

Zgodnie z regulaminem sejmowym posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie Sejmu własnych organizacji. Są nimi kluby parlamentalne. Kluby poselskie nie są organami wewnętrzymi Sejmu, lecz formami samoorganizacji posłów dla celów wynikających z realizacji ich zadań.

Organizację wewnętrzną Sejmu ustalają przepisy konstytucyjne oraz regulamin sejmowy. Organami Sejmu są:

1) marszałek Sejmu; ( Marszałek kieruje pracami Sejmu, a w szczególności stoi na straży praw i godności Sejmu, czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom Sejmu, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami prezydium Sejmu, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, zapewnia dyscyplinę obrad, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu. W razie potrzeby zastępują go wicemarszałkowie.

2) prezydium Sejmu; ( składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy między innymi ustalenie planów prac Sejmu, zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalenie porządku obrad, dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu, utrzymanie stosunków z Senatem, udzielenie posłom pomocy w ich pracy.

3) konwent seniorów; ( składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu, a jego głowne zadanie polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, a więc klubów poselskich.

4) komisje sejmowe; ( są to organy specjalistyczne Sejmu. Komisje te są powoływane przez Sejm na początku kadencji. W skład komisji wchodzą posłowie. Kompetencje Sejmu obejmują wszelkie dziedziny życia publicznego zaś posłowie mają pełne rozeznanie oparte na własnej znajomości rzeczy jedynie w niewielkiej ilości spraw. Wobec tego w pozostałych przypadkach muszą się opierać na opinii fachowego organu - właśnie komisji sejmowej. Do zadań komisji sejmowych należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu.

24. Senat - skład, organy, kompetencje

Senat jest drugą obok Sejmu izbą parlamentu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów. Senat odgrywa znaczną rolę w procesie stanowienia prawa, aczkolwiek nie ma w nim głosu decydującego. Uprawnienia Senatu w tej dziedzinie zapewniają mu wpływ na treść uchwalonych ustaw, a nawet mogą pozwolić na zablokowanie uchwalonej przez Sejm ustawy. Uchwalona przez Sejm ustawa przekazywana jest do Senatu do rozpatrzenia. W ciągu miesiąca Senat musi przedstawić Sejmowi propozycję dokonania w ustawie określonych zmian lub ją odrzucić. Sprzeciw Senatu powoduje, że Sejm ponownie przeprowadza głosowanie nad ustawą. Aby obalić sprzeciw Senatu musi być uzyskana bezwzględna większość głosów. Senat wyraż swoje stanowisko w formie uchwały. Senat obraduje na posiedzeniach, a pracami kieruje marszałek Senatu. Senatorowie pochodzą z wyborów powszechnych, odbywających się razem z wyborami do Sejmu. Senatorzy mogą tworzyć kluby parlamenterne. Kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencja Sejmu ( 4 lata).

25. Immunitety poselskie i senatorskie

Immunitet jest to uwolnienie od obciążeń. W Polsce immunitet przysługuje posłom i senatorom i oznacza niemożność pociągnięcia ich do odpowiedzialności cywilnej, karnej lub innej za działania wynikające z wykonywania mandatu. Wyłączenie odpowiedzialności trwa także po wygaśnięciu mandatu, chyba że popełniony czyn naruszał dobra osobiste innych osób.

Istotą immunitetu jest stworzenie przedstawicielowi warunków nieskrępowanej działalności i zapewnienie w ten sposób właściwej pracy parlamentu. Poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem w przypadku za zgodą sejmu i gdy poseł został złapany na gorącym uczynku.

26. Charakter prawny i rodzaje referendum

Referendum jest to sposób bezpośredniego decydowania, w drodze głosowania, przez uprawnionych obywateli o ważnych sprawach życia państwa. Referendum może dotyczyć przyjęcia lub odrzucenia aktu ustawodawczego lub konstytucji. Referendun ma prawo zarządzić:

a) Sejm;

b) Prezydent RP za zgodą Senatu;

Referendum przeprowadza się w dniu wolnym od pracy. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

27. Prezydent - wybór, kompetencje

Prezydent jest głową państwa i najważniejszym przestawicielem Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji i stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent jest wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych, w głosowaniu tajnym. Do wyboru konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatow biorących udział w wyborach nie uzyska bezwzględnej większości głosów, przeprowadza się drugie głosowanie. Biorą w nim udział tylko dwaj kandydaci, którzy otrzymywali kolejną największą liczbę głosów. Kandydat na urząd Prezydenta musi mieć ukończone 35 lat i korzystać z pełni praw wyborczych. Kandydować ponownie może tylko raz. Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach międzynarodowych. W tej roli ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach. W stosunkach wewnętrznych Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, którą to funkcję w czsie sprawuje za pośrednictwem ministra obrony narodowej. Mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzjów sił zbrojnych, w razie zagrożenia państwa zarządz mobilizację i użycie sił zbrojnych. Prezydent ma prawo do stosowania prawa łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego, zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu, skracanie kadencji Sejmu i Senatu, zarządzanie referendum, podpisywanie lub odmawianie podpisania ustaw, powoływanie premiera, powoływanie sędziów, powoływanie prezesów Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności, ale tylko przed Trybunałem Stanu.

28. Rada Ministrów - skład, tryb powoływania, kompetencje

Rada Ministrów ( rząd ) jest organem władzy wykonawczej, która na co dzień kieruje państwem. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Stoi na czele całego systemu administracji rządowej. Do Rady Ministrów należą decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, których ustawy nie zastrzegły dla Prezydenta, albo innego organu administracji państwowej. W szczególności Rada Ministrów:

- zapewnia wykonanie ustaw;

- wydaje rozporządzenia;

- koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej;

- chroni interesy Skarbu Państwa;

- uchwala projeky budżetu państwa;

- zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny;

- sprawuje kierownictwo w dziedzinie w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacji międzynarodowych;

- zawiera rozmowy międzynarodowe;

- sprawuje kierownictwo w dziedzinie obronności kraju;

Premier jest Prezesem Rady Ministrów. Rada Ministrów to premier i ministrowie.

29. Minister jako naczelny organ administracji państwowej

Minister jest to jednoosobowy naczelny organem państwa kierujący określonym działem administracji czyli resortem, wchdzący w skład rządu. Minister powoływany jest przez Prezydenta na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Do podstawowych funkcji ministra należy:

1) kierowanie określonym resortem;

2) wydawanie rozporządzeń i zarządzeń oraz czuwanie nad przestrzeganiem prawa przez organa resortu;

3) realizacja polityki rządu w zakresie danego resortu;

4) kierowanie ministerstwem i jednostkami podległymi;

Minister bez teki jest to minister nie piastujący kierownictwa wresorcie.Minister kieruje określonym działem administracji państwowej przy pomocy sekretarzy stanu powołanych przez Prezesa Rady Ministrów.

Odpowiedzialność polityczna ministra polega na obowiązku ustąpienia ze stanowiska członka rządu w przypadku utraty zaufania większości członków Sejmu. Minister ponosi także odpowiedzialność konstytucyjną.

30. Trybunał Konstytucyjny - skład, kompetencje

Trybunał Konstytucyjny jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa, to znaczy zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją , a także do wykonywania niektórych innych, związanych z tym zadań. W szczególności Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,

2) zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją ,

4) zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Kontrola konstytucyjności konkretnego aktu normatywnego lub niektórych zawartych w nim norm odbywa się w dwóch formach, nazywanych w piśmiennictwie naukowym kontrolą abstrakcyjną i kontrolą konkretną. Kontrola abstrakcyjna oznacza podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej ( cywilnej lub karnej ) lub administracyjnej, a więc bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce. Kontrola konkretna powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy, gdy w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przpisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu. Wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej. We wszystkich przypadkach toczy się podobnie, w trybie określonym głównie przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego może wystąpić

Prezydent, premier, marszałkowie obu izb parlamentu i większość pozostałych organów wymienionych wyżej. Pytanie może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu każdy sąd. Pytanie może dotyczyć zgodności aktu normatywnego z konstytucją. Skargę konstytucyjną może wnieść każdy. Skarga może zarzucać niezgodność z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego. Skarga może być wniesiona w sprawie ostatecznie rozstrzygniętej, w ciągu dwóch miesięcy. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek na rozprawie, o której powiadamia uczstników. Rozprawa jest w zasadzie jawna. Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków lub postanowień. Trybunał wydaje wyroki w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją oraz w innych podstawowych sprawach wymienionych wyżej. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostatwczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

31. Trybunał Stanu - skład, kompetencje

Trybunał Stanu został powołany do określania tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Odpowiedzialność konstytucyjnej obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe. Należą do nich: 1) Prezydent, 2) premier i członkowie rządu, 3) prezes Narodowego Banku Polskiego, 4) prezes Najwyższej Izby Kontroli, 5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 6) osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem, 7) naczelny dowódca sił zbrojnych, 8) posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytolialnego albo nabywania takiego majątku. W razie pociągnięcia do odpowiedialności uchwała komisji, w której zwraca się do Sejmu z takim wnioskiem, stanowi akt oskarżenia. Jednocześnie Sejm powołuje dwóch oskarżycieli. Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania, c) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. Kary orzeka się na okres od 2 do 10 lat, a niekiedy na zawsze. Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes jego Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków. Co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie.

32. Najwyższa Izba Kontroli - skład, kompetencje

Najwyższa Izba Kontroli zajmuje szczególne miejsce w systemie organów państwa - jest naczelnym organem kontroli państwowej i podlega Sejmowi. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrolowanie działalności organów administracji rządowej, NBP itp.

Kryterium formalne

a- legalność ( zgodnośc z prawem );

b- rzetelność ( finansowo - księgowa );

Kryterium nieformalne:

c- gospodarność ( jak wydają pieniądze );

d- celowość ( na co wydajemy pieniądze );

KONTROLE:

1) Kontrola najszersza ( jednostki państwowe: NBP, zakłady budżetowe itd. ),(a,b,c,d,);

2) Kontrola węższa ( samorządy terytorialne ),(a,b,c);

3) Kontrola najniższa ( podmioty nie państwowe ),(a,c);

33. Rzecznik Praw Obywatelskich - tryb powoływania, kompetencje

Powołanie w Polsce urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich, instytucji wzorowanej na szwedzkim ombudsmenie, było wynikiem długotrwałego procesu zapoczątkowanego przez przystąpienie Polski do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. U jego podstaw legło przedświadczenie o konieczności skuteczniejszej ochrony praw i wolności obywateli przed naruszeniem ich przez organy państwowe. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. W szczególności Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i stosowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością, podobną do niezawisłości sędziowskiej, tzn. jest niezależny od innych organów państwowych. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany. Ze swojej działalności Rzecznik zdaje sprawę Sejmowi w corocznych sprawozdaniach, które są następnie podawane do wiadomości publicznej. Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak i z własnej inicjatywy. Podejmując sprawę Rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli, 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy. Prowadząc własne postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje spółdzielcze, społeczne, zawodowe, samorządowe, osoby prawne itd. Może od sądów, prokuratury i innych organów ścigania żądać informacji o stanie sprawy. Może też zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy, Rzecznik wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m. in.:

żądać wszczęcia postępowania cywilnego,

żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia,

zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego,

wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Rzecznikowi służy także prawo zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o uznanie określonego aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją. Może też formułować i przedstawiać odpowiednim organom inne ogólne opinie i wnioski dotyczące ich działalności, a związane ze sferą praw i wolnościobywatelskich.

34. Terenowe organy administracji rządowej

35. Samorząd terytorialny i jego organy

36. Sądy - struktura, zasady działania

Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości. Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów jest ich niezawisłość (sędzia opiera się tylko na ustawach i własnym sumieniu w granicach prawa), którą gwarantuje im konstytucja. Sąd jest niezależny, czyli niepodlega innym władza. Sąd ma obowiązek wysłuchać każdej ze stron. Każdy może może wejść na sale rozpraw. Próby wpływania na sąd lub sędziego są bezprawne i podlegają karze. Chierarchia sądów:

37. Sąd Najwyższy - skład, kompetencje

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Polsce, sprawujący nadzór w zakresie orzekania nad wszystkimi sądami. Do jego istotnych zadań należy zapewnienie prawidłowości wykładni prawa. W celu wykonania swoich funkcji Sąd Najwyższy posługuje się środkami przekazanymi mu przez ustawę. Należą do nich:

1) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych;

2) rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego;

3) udzielenie odpowiedzi na pytania prawne, formułowane prze sądy rozpoznające konkretną sprawę;

4)rozpoznawanie innych spraw przewidzianych przez ustawę;

Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek Rady Sądownictwa. Stanowisko to mogą obiąć sędziowie i niektóre inne osoby wyróżniające się wysoką wiedzą prawniczą, odpowiadające kryteriom wymienionym w ustawie. Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, który jest powoływany przez Prezydenta. Zastępcy pierwszego prezesa, którzy także są powoływani przez Prezydenta, są prezesi, którzy stoją na czele każdej z poszczególnych izb. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

- Izba Cywilna;

- Izba Karna;

- Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych;

- Izba Wojskowa;

38. Prokuratura - organizacja, kompetencje, zasady działania

Prokuratura jest organem państwowym powołanym do strzeżenia praworzędności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw.

Ustawa przewiduje, że prokuratura określone wyżej ogólne zadania wykonuje między innymi przez:

1) prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego.

2) Wytaczanie powództw i składanie wniosków.

3) podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania.

4) sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem wyroków w sprawach karnych.

5) prowadzenie badań nad przestępczością oraz zapobieganie i zwalczanie jej.

6) koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzone przez inne organy państwowe.

7) opiniowanie aktów normatywnych.

Działalność prokuratury kojarzy się przede wszystkim - z prowadzeniem postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz z nadzorowaniem takiego postępowania prowadzonego przez inne uprawnione organy, na przykład policję. Postępowanie przgotowawcze ma postać śledztwa lub dochodzenia.

Działanie prokuratora w czasie postępowania przygotowawczego powinna cechować wszechstronność i skrupulatność, powinien dążyć do wyjaśnienia sprawy, nie wolno mu przede wszystkim ograniczać się do wyszukiwania okoliczności obciążających podejrzanego. Prokurator decyduje o powstaniu obywatela w stan oskarżenia. Wiąże się to z zasadą, że sąd rozpatruje sprawy w postępowaniu karnym wyłącznie na wniosek, nigdy z własnej inicjatywy. Takim wnioskiem w sprawie karnej jest akt oskarżenia. Prokuraturę stanowi prokurator generalny wraz z podległym mu aparatem. Prokuratorem generalnym jest z rzędu minister sprawiedliwości.

39. Adwokatura i radcowie prawni - organizacja, kompetencje, zasady działania

Adwokatura składa się z ogółu adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju. Jej zadaniem jest udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji - przede wszystkim jednak ludności. Z pomocy adwokatury mogą korzystać zarówno poszczególni ludzie w swoich sprawach prywatnych, jak i przedsiębiorstwa, spółki i inne podmioty gospodarcze. Zadaniem adwokata jest udzielanie fachowych porad prawnych oraz prowadzenie spraw klientów przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości, a także organami administracyjnymi itd. Adwokaci prowadzą działalność w formie indywidualnych kancelarii, bądź też łączą się w spółki itp. Obok adwokatury wykształcił się inny zawód prawniczy - zawód radcy prawnego. Był on związany od początku z dzałalnością gospodarczą prowadzoną przez przedsiębiorstwa państwowe i inne tzw. jednostki gospodarki uspołecznionej, a później również spółki i inne podmioty gospodarcze. Radca prawny jest często zatrudniony na stałe w jednostce gospodarczej i spełnienia wobec niej, ogólnie rzecz biorąc, tę samą funkcję, co adwokat wobec indywidualnego klienta. Zakres zadań radcy prawnego jest jednak odmienny, skupia się on na sprawach cywilnych, nie prowadzi spraw karnych. Poza adwokatami i radcami prawnymi prowadzą również działalność różnego rodzaju kancelarie prawnicze, doradcy podatkowi i in.

40. Notariat - organizacja, czynności notarialne

Notariat jest instytucją, która ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z obowiązującym prawem. Do zakresu czynności notariatu należy przed wszystkim sporządzanie aktów notarialnych. Niektóre umowy np. sprzedaż nieruchomości, wymagają ważności aktu notarialnego. Zadaniem notariatu jest sporządzenie uwierzytelnionych odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów (np. testamenty) na przechowanie, sporządzanie projektów aktów. Notariusza przy sporządzaniu aktów notarialnych obowiązuje zasada bezstronności, jak i tego, że sporządzony przez niego akt jest zgodny z prawem i jest prawidłowy.

41. Prawne formy działania administracji

Znane są następujące formy działania administracji:

a) stanowienie przepisów prawnych,

b) wydawanie aktów administracyjnych,

c) zawieranie porozumień administracyjnych,

d) zawieranie umów,

e) prowadzenie działalności społeczno-organizatorskiej,

f) wykonywanie czynności materialno-technicznych.

a) stanowienie przepisów prawnych

Organ administracyjny ma prawo posługiwania się w swej działalności aktami normatywnymi, za pomocą których ustanawia powszechnie obowiązujące przepisy prawa. Jakie to są i jaki jest zakres spraw, które mogą być przez organ przy ich pomocy regulowane - o tym decydują przepisy określające kompetencje organu. Organ stojący najwyżej w hierarchii administracji państwowej - Rada Ministrów - wydaje przede wszystkim rozporządzenia i podejmuje uchwały. Ministrowie wydają rozporządzenia i zarządzenia, podobnie jak przewodniczący komisji i komitetów stojący na czele samodzielnych resortów.

b) wydawanie aktów administracyjnych

Stanowi ono podstawową formę prawną działania administracji. Większość konkretnych spraw, których załatwianie należy do zakresu zadań danego organu, jest rozstrzygana w postaci aktu administracyjnego.

c) Zawieranie porozumień administracyjnych

Porozumienie administracyjne występuje między organami, ktore nie są sobie podporządkowane, a więc między którymi nie ma stosunku służbowej podległości ( np. między dwoma wojewodami ). Jest ono przydatne, gdy wchodzi w grę konieczność podjęcia i prowadzenia wspólnej działalności

organizatorskiej w sprawach regulowanych prawem administracyjnym. Porozumienie administracyjne stanowi więc podstawową i skuteczną formę prawną współdziałania różnych organów administracyjnych.

d) Zawieranie umów

Umowa, która jest typową czynnością cywilnoprawną i ze względu na swą istotę stanowi w prawie administracyjnym element obcy, jest także wykorzystywana jako jedna z form działalności organów administracyjnych. Istotą umowy jest porozumienie dwóch lub więcej stron, które w danej sytuacji są prawnie równorzędne. Umowa jest aktem dwustronnym, inaczej niż akt administracyjny. Wymaga do swego powstania zgodnej woli dwóch stron.

e) Prowadzenie działalności społeczno-organizatorskiej

Prowadząc tę działalność organy nie występują z pozycji władzy, jak przy wydawaniu aktów administracyjnych, lecz w podobnym charakterze jak organizacje społeczne zajmujące się organizowaniem działalności ludzi za pomocą namowy, perswazji i innych środków oddziaływania.

f) Wykonywanie czynności materialno-technicznych

Czynności materialno-techniczne są to wszelkie czynności faktyczne organu administracyjnego i jego funkcjonariuszy, wykonywane w toku urzędowania. W stosunku do właściwych czynności organu mają one charakter pomocniczy. Przykładem czynności materialno-technicznych jest prowadzenie akt i archiwów w urzędzie wojewódzkim, dokonywanie zestawień statystycznych przez urzędnika, zainkasowanie należności podatkowej, doprowadzenie do poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu.

42. Cechy stosunku administracyjno - prawnego

Stosunkiem administracyjnoprawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa administracyjnego. Stosunek administracyjnoprawny charakteryzuje się kilkoma cechami, które decydują o jego odmienności od innych rodzajów stosunków prawnych.

Cechy te są następujące:

Jedną ze stron stosunku jest zawsze organ administracji państwowej wyposażony w uprawnienia władcze, czyli tzw. imperium ( drugą stroną jest obywatel, przedsiębiorstwo, inny organ administracyjny itd.). Stosunek administracyjnoprawny jest więc - stosunkiem nierównorzędnych partnerów.

Przedmiotem stosunku administracyjnego są jedynie sprawy należące do kompetencji organów administracji państwowej.

Stosunki administracyjnoprawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt i adresatem aktu ( tak nawiązuje się stosunek np. wskutek nakazu rozebrania szopy skierowanego przez kompetentny organ administracji do jej właściciela ).

Oto kilka przykładów omawianych stosunków:   

a) Właściciel prywatnego samochodu otrzymuje nakaz przewożenia lekarza, włączonego do akcji pomocy ofiarom powodzi. Powoduje to powstanie stosunku między właścicielem samochodu i organem kierującym akcją przeciwpowodziową.

b) Powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej stwarza stosunek między poborowym i organem administracyjnym, który wystosował wezwanie.

c) Nakaz poddania się szczepieniu ochronnemu stwarza stosunek między organem administracji zdrowia i zainteresowaną osobą.

43. Pojęcie i rodzaje aktów administracji

Taką decyzją jest np. wydanie prawa jazdy, decyzja podatkowa. Decyzje te nazywamy aktami administracyjnymi.

Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowane do oznaczonego adresata.

Akt administracyjny charakteryzuje się następującymi cechami:

Jest wydawany przez organ administracji państwowej.

Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta z posiadanych uprawnień władczych.

Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, powodując powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest więc zdarzeniem prawnym.

Akty administracyjne dzielą się na:

a) zewnętrzne,

b) wewnętrzne.

Do aktów administracyjnych zewnętrznych zaliczamy te akty, które organ administracji państwowej kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny, a więc ,, na zewnątrz'', poza krąg administracji, najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej.

Do aktów administracyjnych wewnętrznych zaliczamy akty kierowane przez organ administracyjny ( nadrzędny ) do innego organu administracyjnego ( podległego ). Akty te nie wychodzą poza krąg organów administracyjnych, pozostają wewnątrz administracji.

Typowym aktem administracyjnym zewnętrznym jest zezwolenie na wybudowanie garażu przez osobę prywatną, decyzja komisji lekarskiej w sprawie niezdolności do pracy. Aktem administracyjnym wewnętrznym - zarządzenie premiera skierowane do wojewody.

44. Wady aktu administracyjnego

45. Pojęcie i rodzaje postępowania administracyjnego

Postępowanie administracyjne jest to tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzających do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc tryb i formy postępowania. Aktu administracyjnego nie można wydać w dowolny sposób. Konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów. Istnieje stały tryb załatwiania określonych rodzajów spraw. Wszystko to składa się na postępowanie administracyjne. Nałożenie pewnych ram działalności organów administracyjnych jest uzasadnione wieloma względami. Zabezpiecza to przede wszystkim praworządność, zapobiegając naruszeni prawa i nadużywaniu władzy przez organy administracyjne, ponadto zaś zwiększa ogólną prawidłowość działania administracji. Działalność administracji państwowej jest bardzo różnorodna, toteż niemożliwe jest ustalenie jednolitych przepisów postępowania we wszystkich rodzajach działalności administracji, np. przy wywłaszczeniu nieruchomości i udzielaniu ślubów. Dlatego istnieje szerego postępowań administracyjnych. Obok postępowania ogónego istniejeą także szczgólne tryby postępowania przewidziane dla niektórych specjalnych dziedzin administracji. Są to szczególne rodzaje postępowania administracyjnego. Do ważniejszych postępowań szczególnych należą:

- postępowanie w sprawach o wykroczenia;

- postępowanie przymusowe;

- postępowanie podatkowe;

- postępowanie w sprawach patentowych itd.

Postępowania szczególn uregulowane są odrębnymi przepisami.

46. Zasady i tryb ogólnego postępowania administracyjnego

Postępowanie administracyjne jest to tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzających do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc tryb i formy postępowania.Nałożenie pewnych ram działalności organów administracyjnych jest uzasadnione wieloma względami. Zabezpiecza to przede wszystkim praworządność, zapobiegając naruszeni prawa i nadużywaniu władzy przez organy administracyjne, ponadto zaś zwiększa ogólną prawidłowość działania administracji. Nazwę postępowania administracyjnego z dopiskiem "ogólne" nadaje się podstawowemu rodzajowi postępowania organów administracji państwa. Postępowanie administracyjne nie jest przeznaczone do załatwiania spraw określonego rodzaju. Jest ono postępowaniem w pełni tego słowa znaczeniu ogolnym, tzn. skupiającym sprawy z różnych zakresów działania administracyji. Do trybu postępowania ogólnego należą mianowicie wszelkie sprawy, które nie zostały przekazane do któregoś z postępowań szczególnych. Rodzaje spraw pomiędzy różne tryby postępowania opiera się więc na tej zasadzie, iż dla wydania pewnych rodzajów decyzji stworzono tryby szczgólne, precyzujące dokładnie rodzaj załatwiania w nich spraw , zaś wszystkie wszystkie pozostałe sprawy obejmuje postępowanie ogólne, bez względu na ich charakter. W postępowaniu administracyjnym ogólnym podejmowane są decyzje w sprawach budowlanych, sanitarnych, drogowych, mieszkaniowych, rolnych, przemysłowych itp.

Do podstawowych zasad postępowania administracyjnego należą:

1) zasada prawdy obiektywnej; ( oznacza ciążący na organie administracyjnym prowadzącym postępowanie obowiązek dązenia do możliwie najwierniejszego odtworzenia rzeczywistego stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji. Roztrzygnięcie sprawy może nastąpić wówczas gdy okoliczności sprawy są w pełni wyjaśnione, a więc gdy znana jest cała prawda.

2) zasada udziału stron w postępowaniu; ( oznacza, że postępowanie administracyjne toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron. Jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego, co bez wyjaśnienia stron nie byłoby w pełni możliwe.

3) zasada kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym; ( wynika z tego, że społeczeństwo jest zainteresowane w ścisłym przestrzeganiu prawa przy wydawaniu decyzji administracyjnych. Społeczeństwu zależy na wyeliminowaniu wszelkich przejawów naruszenia praworządności ( łapówki ).

4) zasada uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu stron; ( zmierza do podkreślenia, iż organ administracyjny powinien mieć na uwadze z jednej strony interes społeczny, z drugiej zaś nie wolno mu dopuścić do naruszenia słusznego interesu uczestnika postępowania.

47. Naczelny Sąd Administracyjny

NSA sprawuje, w określonym zakresie w ustawie kontrolę działalności -> administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje równierz orzekanie zgodności z ustawami uchwał organów -> samorządu terytorialnego i aktów normatywnych. Rola sądów administracyjnych ma charakter twórczy. Zespalając normy prawa administracyjnego, prawa konstytucyjnego i innych dziedzin prawa. W skład NSA wchodzą: Prezesi, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych, sędziowie. Sędzia NSA może być członkiem tylko jednej izby. Prezesa i wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent. NSA orzeka w sprawach skarg na:

- decyzje administracyjne;

- postępowanie administracyjno - egzekucyjne;

Sąd rozpatruje również skargi na akty zawierające przepisy gminne. NSA roztrzyga sprawę wyrokiem lub postanowieniem.

48. Zasady i tryb postępowania egzekucyjnego w administracji

49. Pojęcie wykroczenia i zasady odpowiedzialności za wykroczenia

Wykroczenie - to czyn społecznie niebezpieczny zagrożony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia -> karą aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy, grzywną do 5000 zł lub naganą. W odróżnieniu od przestępstw wykroczenie cechuje znaczne mniejszy ładunek społecznego niebezpieczeństwa, co oznacza łagodniejsze sankcje. O odpowiedzialności za wykroczenia decydująte same elementy, którą stanowią o istocie przestępstwa, a więc:

- wina;

- bezprawność;

- ustawowe zagrożenie karą;

Wykroczenia karane są przez kolegia do spraw wykroczeń, które działają przy sądach rejonowych.

50. Kary zasadnicze i dodatkowe za wykroczenia

Kary zasadnicze są podstawową reakcją na przestępstwo czy wykroczenia. Do kar zasadniczych w prawie wykroczeń zaliczamy areszt, ograniczenie wolności, grzywnę i naganę. Areszt za wykroczenie trwa najmniej 1 tydzień, a najwyżej 3 miesiące. Ograniczenie wolności to np. obowiązek pracy na cele społeczne nie odpłatnie.

Kary dodatkowe uzupełniają kary zasadnicze. W zakresie karno - prawnej reakcji na wykroczenie stosuje się kary dodatkowe takie jak:

- zakaz prowadzenia określonej działalności związanej z wymaganym zezwoleniem;

- zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych;

- przepadek rzeczy;

- inne kary dodatkowe określone przez ustawę;

51. Charakterystyka prawa karnego

Podstawowym źródłem prawa jest kodeks karny. Kodeks karny składa się z trzech części: ogólnej, szczególnej i wojskowej. W części ogólnej zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego. Część szczególna to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do konkretnego przestępstwa. Część wojskowa zawiera ogólne i szczgółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Rozważenie kwestii, do jakich przestępstw, kiedy i gdzie oraz przez kogo popełnionych, odnoszą się przepisy polskiego prawa karnego. Czy odnoszą się tylko do przestępstw popełnionych na terenie Polski ? Czy obywatel innego państwa, który popełnił przestępstwo w Polsce, może być sądzony w Polsce i na podstawie polskich przepisów ? Czy Polak, który dopuścił się przestępstwa za granicą i został tam ukarany, może być sądzony powtórnie w kraju na podstawie polskiego prawa karnego ? Sprawa obowiązywania polskiego prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach: w czasie i w przestrzeni, na których może dochodzić do kolizji.

1) Obowiązywanie prawa karnego w czasie.

Nie można sądzić i skazać sprawcy za popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu. W polskim prawie karnym obowiązuje w tej mierze łacińska maksyma: lex retro non agit ( ustawa nie działa wstecz ).

2) Obowiązywanie prawa karnego w przestrzeni.

Zależnie od tego kto popełnił przestępstwo oraz gdzie zostało popełnione, polska ustawa karna znajduje lub nie znajduje zastosowania. Poniżej omówione będą pokrótce obowiązujące w tej mierze zasady:

Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski. Nie ma tu więc znaczenia obywatelstwo sprawcy.

Nie podlegają polskim przepisom ani orzecznictwu polskich sądów:

a) szefowie przedstawicielstw państw obcych uwierzytelnieni w Polsce ( np. ambasador ),

b) osoby należące do personelu dyplomatycznego,

c) osoby należące do personelu administracyjnego tych przedstawicielstw,

d) członkowie rodzin wymienionych wyżej osób,

e) inne osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego.

Jeżeli zachodzą różnice między polskim i obcym prawem karnym, na przykład co do rodzaju lub wysokości kary, sąd - stosując polskie prawo - może je uwzględnić na korzyść sprawcy. Obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą i powrócił do kraju, nie wydaje sięwładzom obcego państwa. To samo dotyczy cudzoziemców korzystających z prawa azylu. Dopełniając przedstawione uwagi trzeba dodać, że w zasadzie odpowiedzialność karną według polskiego prawa karnego ponoszą sprawcy, którzy popełnili czyny zabronione po ukończeniu 17 lat. W przypadku niektórych, najgroźniejszych przestępstw, odpowiadać mogą sprawcy, którzy dopuścili się czynu po ukończeniu 15 lat ( m. in. zabójstwo, rozbój, bardzo ciężkie uszkodzenie ciła, porwanie samolotu lub statku, udział w zbiorowym gwałcie ).

52. Pojęcie i rodzaje przestępstw

Nie każdy czyn zabroniony przez prawo jest przestępstwem. Przestępstwem jest tylko taki czyn, który został zabroniony w pewien szczególny, kwalifikowany sposób: pod groźbą kary.

Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary.

Wśród przestępstw wyodrębnia się różne kategorie, zależnie od przyjętych kryteriów.

Ze względu na wysokość grożącej kary przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. Zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą.

Występek to czyn, za który grozi kara pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych.

Z uwagi na skutek, przestępstwa dzielą się na materialne i formalne lub inaczej na skutkowe i bezskutkowe.

Przestępstwo materialne to takie, na które składa się: a) działanie sprawcy, b) skutek tego działania. Przestępstwa materialne stanowią zdecydowaną większość. Należy do nich kradzież, rozbój, zabójstwo, uszkodzenia ciała i in. Natomiast przestępstwo formalne tym się odznacza, że do jego popełnienia dochodzi przez samo działanie sprawcy, bez względu na skutek.

Ze względu na rodzaj winy sprawcy, odróżnia się przestępstwa umyślne i nieumyślne. Elementem przestępstwa umyślnego jest umyślna wina sprawcy. Przestępstwo nieumyślne popełniane jest z winy nieumyślnej.

Ze względu na sposób zachowania się sprawcy, można przestępstwa podzielić na popełnione przez działanie i popełnione przez zaniechanie. Na przykład popełnia przestępstwo dyrektor przedsiębiorstwa, który nie zawiadomi prokuratury o kradzieży, dokonanej na terenie zakładu.

Ze względu na sposób ścigania, przestępstwa dzielą się na przestępstwa ścigane z urzędu i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Przeważająca część przestępstw jest ścigana z urzędu przez oskarżyciela publicznego, najczęściej prokuratora. Należą do nich wszystkie poważniejsze przestępstwa. Do przesępstw ściganych z oskarżenia prywatnego ( tzw. prywatno-skargowych ) należą przestępstwa popełnione na szkodę jednostki, o niewielkiej szkodliwości społecznej ( np. obraza, naruszenie nietykalności cielesnej ). W charakterze oskarżyciela występuje tu pokrzywdzony.

Ze względu na rodzaj dóbr chronionych orzez prawo karne, rozróżnia się przestępstwa polityczne i przestępstwa pospolite. Przestępstwa polityczne skierowane są przeciwko podstawom ustroju państwa, a sprawca działa z pobudek politycznych. Do przestępstw pospolitych zalicza się wszystkie pozostałe przestępstwa.

53. Zasady odpowiedzialności karnej

Podstawą odpowiedzialności karnej stanowi czyn. Czyn jest to zachowanie człowieka realizujące decyzje jego woli wyrażone w działaniu albo zaniechanie. Odpowiedzialności karnej podlega ten, tylko kto popełnia czyn zabroniony. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn przesądza o tym, że czyn jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności karnej.

54. Pojęcie winy w prawie karnym i jej rodzaje

Wina jest jednym z niezbędnych elementów przestępstwa. Nie jest więc przestępstwem taki czyn, który odpowiada wprawdzie opisowi zamieszczonemu w jednym z przepisów kodeksu karnego, ale popełniony został w sposób niezawiniony. Bez winy nie ma przestępstwa.

Na ogół przez winę rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu.

Wina wyraża psychiczne zaangażowanie sprawcy w dokonywany czyn, przede wszystkim stopień tego zaangażowania i jego charakter. Zależnie od stopnia świadomości i natężenia złej woli, prawo karne odróżnia winę umyślną i winę nieumyślną. Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Ta forma winy występuje najczęściej. Charakteryzuje się świadomym dążeniem sprawcy do popełnienia przestępstwa. Wina złodzieja, który włamawszy siędo sklepu kradnie z niego towary, to właśnie zamiar bezpośredni. Zamiar ewentualny ma miejsce wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. W przypadku zamiaru ewentualnego sprawca nie dąży do przestępstwa, lecz do innego celu, legalnego lub nielegalnego - jednakże zdaje sobie sprawę, że osiągnięcie tego celu jest niemożliwe bez popełnienia przestępstwa i z góry na to przestępstwo się zgadza. Formę zamiaru ewentualnego ma wina sprawców rozboju, którzy pozbawioną ubrania ofiarę pozostawiają na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem swego działania liczyli się i z góry go akceptowali. Lekkomyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć. Lekkomyślność występuje np. w czynie kierowcy, który jedzie z niedozwoloną szybkością i powoduje wypadek. Niedbalstwo ma miejsce, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć powinien i może przewidzieć. Wina w postaci niedbalstwa występuje np. w działaniu człowieka, który bawi się bronią palną, nie wiedząc, że jest nabita i skutkiem tego rani człowieka.

55. Stadia dokonywania przestępstw

Do popelnienia przestępstwa dochodzi przede wszystkim w ten sposób, że człowiek zachowuje się w sposób zakazany przez konkretny przepis szczególny prawa karnego: zabija, kradnie, podrabia podpis na dokumencie itd. Jednakże nie jest to jedyna forma, w jakiej może być popełnione przestępstwo. Przestępcą może więc być też ktoś, kto sam nie dopuścił się zabronionego działania, a tylko w określony sposób przyczynił się do popełnienia czynu przestępczego przez inną osobę.

Formami popełnienia przestępstwa są:

sprawstwo,

przygotowanie,

podżeganie,

pomocnictwo,

usiłowanie.

Sprawcą jest przede wszystkim ten, kto wykonuje czyn zabroniony pod groźbą kary, sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą ( np. współsprawcą, pomocnikiem ). Ponadto jako sprawcę przestępstwa prawo karne traktuje tego, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, a także tego, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie takiego czynu. Przygotowanie polega na tym, że sprawca, chcąc popełnić czyn zabroniony, wykonuje czynności mające stworzyć po temu odpowiednie warunki, na przykład sporządza plan dzałania, wchodzi w porozumienie z inną osobą, zbiera informacje, przygotowuje środki techniczne itd. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia określonego przestępstwa. Istotą podżegania jest budzenie i umacnianie woli popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie występuje zazwyczaj w formie ustnej namowy. Pomocnictwo polega na ułatwianiu sprawcy popełnienia przestępstwa. Pomocnik, chcąc by sprawca dopuścił się czynu zabronionego, swoim zachowaniem umożliwia lub ułatwia mu osiągnięcie tego celu. Pomocnictwo może wystąpić w rozmaitych formach, będzie nim na przykład dostarczenie narzędzi lub środków transportowych, udzielanie rad lub informacji potrzebnych sprawcy ( np. przkazanie przez skompurowanego funkcjionariusza wiadomości o planowanej akcji policji ) itd. Usiłowanie polega na tym , że sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa, swoim zachowaniem ( dzałaniem lub zaniechaniem) bezpośrednio zmierza do jego wykonania, które jednak nie następuje. Brak rezultatu stanowi istotę usiłowania. Obojętna jest przyczyna, dla której przestępne działanie nie zostało uwieńczone powodzeniem. Usiłowania dopuszcza się sprawca, który strzela do człowieka, ale nie trafia, w trakcie włamywania się zostaje ujęty, za pomocą prymitywnego wytrycha stara się otworzyć zamek skarbca bankowego itd. Usiłowanie jest karalne.

56. Formy udziału w przestępstwie

57. Okoliczności wyłączające winę

1) stan wyższej konieczności;

2) niepoczytalność;

3) błąd co do faktu;

4) nieświadomość bezprawności czynu;

5) rozkaz przełożonego;

58. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu

Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on swoich czynów lub nie może kierować swym postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna bądź inne zakłucenia czynności psychicznych.

Błąd - Zgodnie z przepisami kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu pod wpływem błędu. Jest to tzw. błąd faktyczny. Np. mężczyzna, który wychodzi z zakładu fryzjerskiego i zabiera z wieszaka nie swój kapelusz, będąc przekonanym, że należy on do niego.

Obrona konieczna jest to takie działanie człowieka, które zmierza do odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki.

Stan wyższej konieczności jest wtedy gdy ktoś poświęca cudze dobro w celu zapobieżenia bezpośredniemu niebezpieczeństwu, grożacemu jakiemukolwiek dobru lub jednostce społecznej.

Rozkaz przełożonego ma szczególne znaczenie w wojsku czy policji. Art 318 k.k. stanowi:

" Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego, będoącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonujący rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo ".

Zgoda pokrzywdzonego jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu jedynie w odniesieniu do tych przestępstw, które są skierowane wyłącznie przeciwko interesom jednostki, nie zaś przeciwko interesom społecznym. Tzn. czyn przestępczy dokonany za zgodą zainteresowanego nie podlega karze.

Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego - przykład: wykonaniem obowiązku urzędowego jest usprawiedliwiona interwencja funkcjonariusza policji, któtu stosując siłe doprowadza przestępcę do komisariatu lub komornika dokonującego zajęcia rzeczy wbrew woli właściciela.

Ryzyko nowatorstwa - Nie popełnia przestępstwa, ten kto podejmuje decyzję o przeprowadzeniu eksperymentu poznawczego, medycznego itd., jeśli oczekuje się po nim istotnych korzyści.

59. Pojęcie i cele kary oraz zasady jej wymiaru

Przepisy części szczególnej kodeksu karnego dotyczące poszczególnych przestępstw nie określają kar w sposób sztywny. Wyznaczają jedynie granice, w jakich sąd powinien karę wymierzyć. Na przykład według art. 173 & 1 k.k. ,, kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 ''. Art. 279 & 1 stanowi, że ,, kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat ''. Jak widać, sąd dysponuje dużą swobodą przy wymierzaniu kary. W jednym z przytoczonych wyżej przykładów może skazać zarówno na rok pozbawienia wolności, jak i na okres dziesięcikrotnie dłuższy. Prowadzi to do pytania, jakimi względami sąd się kieruje, dokonując wyboru takiej a nie innej wysokości kary. Sąd wymierza karę według swego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę. Bierze pod uwagę stopień winy i społecznej szkodliwości czynu oraz względy prewencyjne i wychowawcze, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. W szczególności sąd uwzględnia między innymi takie okoliczności jak motywację i sposób zachowania się sprawcy, ewentualne popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, ujemne skutki przestępstwa, sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a także zachowanie się pokrzywdzonego. Sąd bierze równierz pod uwagę jako okoliczność łagodzącą porozumienie między pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd - uwzględniając okoliczności sprawy - może zamiast tej kary orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności. Gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat, karą ograniczenia wolności lub grzywną, a społeczna szkodliwość czynu popełnionego przez sprawcę nie jest znaczna, sąd może w ogóle odstąpić od wymierzenia kary, stosując w zamian środek karny. Przesłanką tej decyzji jest uznanie, że sam środek karny wystarczy do osiągnięcia celów kary. Pozbawienie praw publicznych oraz środki karne obejmuje zakaz ( np. prowadzenia pojazdów ) orzeka się na okres od roku do 10 lat i obowiązują one od chwili uprawomocnienia się wyroku.

60. Kary i środki karne

Kara jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprawdzeniu pewnej dolegliwości.

Kary wymierzają także niektóre organy wymiaru sprawiedliwości (np. kolegia do spraw wykroczeń). Kara jest zawsze wyrazem społecznego potępienia przestępcy. Sprawdzona przez karę dolegliwośc polega na ogół na pozbawieniu sprawcy jakichś praw lub dóbr: wolności i związanych z nią przywilejów, majątku itd. Za główny cel kary uważa się reedukacje skazanego, jego poprawę. W pewnym stopniu kara jest odwetem społeczeństwa na sprawcy przestępstwa.

Środkami karnymi są:

1) pozbawienie praw publicznych;

2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu;

3) zakaz prowadzenia pojazdów;

4) przepadek przedmiotów;

5) obowiązek naprawienia szkody;

6) świadczenie pieniężne;

61. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary:

a) pozbawienia wolności nie przekraczjącej 2 lat;

b) ograniczenia wolności;

c) grzywny orzeczonej jako kara samoistna;

Decydując się na warunkowe zawieszenie wykonania kary sąd bierze pod uwagę przed wszystkim postawę sprawcy i jego własności i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Warunkowego zawieszenia kary nie stosuje się wobec recydywistów popełniających najpoważniejsze przestępstwa ( zabójstwo, gwałt, rozbój, kradzież z włamaniem i inne ).

Zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, sąd może orzec grzywnę odpowiednio do 180 lub 90 stawek dziennych. Może też ustanowić dozór kuratora. Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego, który popełnił przestępstwo umyślnie.

Ponadto sąd może na skazanego nałożyć cały szereg obowiązków, jak np.: obowiązek naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, poddania się leczeniu, zwłaszcza odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, podjęcia pracy zarobkowej lub nauki, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub środków odurzających.

Jeśli okres próby minie i w tym czsie sprawca nie popełni nowego przestępstwa, po upływie dalszych 6 miesięcy skazanie ulega zatarciu z mocy prawa i jest uważane za niebyłe. Sprawcę traktuje się jakby czynu przestępczego nie popełnił. Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli w okresie próby skazany popełnił podobne przestępstwo umyślnie i zostanie skazany za nie na karę pozbawienia wolności.

Jeżeli sprawca rażąco narusza porządek prawny w okresie próby, sąd może zarządzić wykonanie zawieszonej kary.

62. Warunkowe umorzenie postępowania

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli występują następujące przesłanki:

a) wina sprawcy i społeczna szkodliwość popełnionego czynu przez niego nie są znaczne;

b) okoliczności przestępstwa nie budzą wątpliwości;

c) sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne;

d) jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia pozwalają przypuszczać, że mimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał prawa, a w szczególności nie popełni przestępstwa;

e) za przestępstwo grozi kara nie przekraczjąca 3 lat pozbawienia wolności, a gdy sprawa pojednał się z pokrzywdzonym, naprawił szkodę.

Okres próby przy warunkowym umorzeniu postępowania wynosi od 1 roku do 2 lat.

Umarzając warunkowo postępowanie sąd może oddać sprawcę pod nadzór kuratora. Sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości lub części. Sąd może też nałożyć na sprawcę takie obowiązki, jak przeproszenie pokrzywdzonego, powstrzymanie się od nadużywania alkoholu i używania środków odurzających i itp., a także zobowiązać sprawcę do świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny i nakazać prowadzenia pojazdów. Sąd podejmuje postępowanie karne jeżeli w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne i został za nie prawomocnie skazany.